Op 3 mei is het de Internationale Dag van de Persvrijheid. Een dag eerder, op vrijdag 2 mei 2025, organiseert VUB samen met ULB, Erasmus Hogeschool en Bozar voor de tiende keer Difference Day, in kunstencentrum Bozar. De focus zal zoals steeds op vrije meningsuiting en persvrijheid liggen. Dat is meer dan ooit nodig, vindt journalist Karl van den Broeck. “De persvrijheid staat onder druk. Ook in democratieën is het bon ton om journalisten weg te zetten als verkapte activisten of verspreiders van nepnieuws.”
Het idee voor Difference Day kwam van wijlen VUB-ererector Caroline Pauwels, Bozar stapte graag mee in het verhaal. Bij dat kunstencentrum coördineert Karl van den Broeck een debatplatform rond de kruisbestuiving tussen kunst, politiek, economie en wetenschap coördineert. Hij wijst naar een tafel in de hoek van het Bozar Café Victor. “Het is tien jaar geleden, maar ik zie ons daar nog zitten. Caroline vertelde dat ze graag iets wilde doen naar aanleiding van de Internationale Dag van de Persvrijheid, een initiatief van de Verenigde Naties en Unesco. Een ‘debat of zo’. Zoals gewoonlijk zag Paul Dujardin van Bozar het groter. We brachten snel een consortium van partners samen die sindsdien Difference Day dragen, met steun van Unesco en het Europees parlement.”
Wat herinner je je nog van die eerste editie in 2015?
“Dat we de economist Julia Cagé, de vrouw van Thomas Piketty, uitgenodigd hebben. Zij had toen een boek uit over verschillende financieringsmodellen voor de media.”
De eerste Honorary Title ging naar de Saudi-Arabische schrijver en activist Raif Badawi. Die was kort daarvoor veroordeeld tot zweepslagen en een celstraf. Hij zat tien jaar vast.
“Die Honorary Title en later de eredoctoraten zijn al tien jaar een vaste waarde in het programma. De laureaten nodigen we uit voor een sessie Meet The Journalist. Dat lukt niet altijd. Soms zitten de mensen die gehuldigd worden inderdaad in de gevangenis. Daphne Caruana Galizia, de regeringskritische journaliste uit Malta, kreeg de prijs postuum. Zij stierf door een autobom. De situatie wordt er steeds ruwer op voor de pers. Hoeveel journalisten zijn er recent weer niet gesneuveld in Gaza?”
Het belang van een evenement als Difference Day is meteen duidelijk.
“Journalisten krijgen, samen met kunstenaars, altijd als eersten de wind van voren in autoritaire regimes. Democratieën zijn steeds vaker in hetzelfde bedje ziek. Het is bon ton om journalisten weg te zetten als wereldvreemde sujetten, verspreiders van nepnieuws of verkapte activisten. Alsof het maatschappelijk debat alleen voor politici voorbehouden zou zijn.”
Lees verder onder de afbeelding.
De onafhankelijke werking van de pers staat ook bij ons onder druk?
“Ja, en dat had Caroline Pauwels al vroeg door. Ze hamerde er wel altijd op dat we het meningsverschil moesten tolereren. Mede daardoor is Difference Day nooit gekaapt door een of andere ideologie. We zijn uitgegroeid tot een event waar de journalistieke sector over zichzelf reflecteert – wat heel gezond is – en die ondanks de bescheiden middelen toch ook een breder publiek aanspreekt.”
Als hoofdredacteur van de nieuwssite voor onderzoeksjournalistiek Apache.be heb je zelf ervaring met druk en intimidatie. Je kreeg een hele reeks rechtszaken aan je broek, voor kritische artikelen over Antwerpse vastgoedprojecten.
“We werden beschuldigd van laster en schending van de privacy, maar we zijn over de hele lijn vrijgesproken. De rechter bevestigde tot in cassatie het maatschappelijke belang van onze onderzoeksjournalistiek. Let wel: pas na zeven jaar procederen en talloze SLAPP-rechtszaken. SLAPP is kort voor Strategic Lawsuit Against Public Participation. Ik kan het woord niet meer horen, eerlijk gezegd; Dat soort van rechtszaken dient vooral om de tegenpartij bang te maken en het zwijgen op te leggen. Of failliet te laten gaan, want er werden honderdduizenden geëist.”
Hoe komt zoiets binnen bij een mens?
“In het begin dacht ik een beetje cynisch: hoe meer klachten, hoe meer aandacht voor Apache en hoe meer lezers. Tegen wil en dank kregen we een soort van Robin Hood-status toegedicht. Maar de lol was er snel af. Het is heel intimiderend, want je wordt persoonlijk gedagvaard. Op een bepaald moment stond de deurwaarder thuis voor de deur. Gelukkig konden we rekenen op onze verzekering beroepsaansprakelijkheid en twee sublieme advocaten, en organiseerde Wouter Deprez een benefiet om er ons financieel door te trekken. De weerbots kwam eigenlijk pas na de definitieve vrijspraak. Pas toen besefte ik hoe vaak het aan een zijden draadje gehangen had.”
We zijn zeven jaar verder, maar het blijft steken?
“Wat me vooral boos maakt: de beschuldigingen aan ons adres verdwijnen nooit helemaal. Een deel van de publieke opinie denkt nog altijd dat er wel iets van aan zal zijn, dat we een ‘lasterlijk medium’ zijn. Je wordt ook kaltgestellt. Mensen die vroeger op een receptie een babbel met me sloegen, begonnen me plots te mijden. Anderen vroegen om hun posts op LinkedIn alstublieft niet meer te liken. Ik ben sindsdien ook niet meer gevraagd door de VRT, terwijl ik vroeger bijna wekelijks in de voorloper van De Afspraak zat.”
Is het een troost dat jullie niet alleen verguisd, maar ook veelvuldig bekroond zijn?
“Dat doet deugd. De mooiste prijs was misschien wel het VVOJ Vliegwiel, van de Vlaams-Nederlandse Vereniging van Onderzoeksjournalisten, omdat die uitgereikt wordt door collega’s onderzoeksjournalisten.”
In je dankwoord heb je toen gezegd dat alle goede journalistiek eigenlijk onderzoeksjournalistiek is.
“Dat klopt, onderzoeksjournalistiek is veel breder den mensen soms denken. Ze denken alleen aan de opsporende vorm, zoals het blootleggen van schandalen. Maar je hebt ook controlerende onderzoeksjournalistiek, waarbij je nagaat wat een politicus of een bedrijfsleider beloofd en gerealiseerd heeft. Dat gebeurt veel te weinig. Hetzelfde geldt voor signalerende onderzoeksjournalistiek, die meer ideologisch georiënteerd is. Dan voer je als progressief medium bijvoorbeeld mensen op met een progressieve kijk en nieuwe ideeën om de problemen van vandaag aan te pakken.”
In plaats van opsporende, controlerende en signalerende journalistiek, verzuipen we tegenwoordig in hond-bijt-man-achtige stukjes en filmpjes.
“Het banale fait-divers wordt tot nieuws verheven. Dat is een kwalijke tendens. Een man die in het water valt, dat is een freak accident, een gebeurtenis die niet samenhangt met een structureel beleid. Die sensationele nieuwtjes worden gretig gelezen en aangeklikt, maar ze maken de mensen bang en machteloos. Dat heeft politieke consequenties, want extreemrechtse partijen leven van angst.”
"Je kunt de plaatselijke politiek niet meer volgen door de krant te lezen, onmogelijk"
Terwijl de statistieken tonen dat de misdaad blijft dalen.
“Absoluut. Maar het onveiligheidsgevoel stijgt. De sociale media treft natuurlijk veel schuld, maar de klassieke media doen lustig mee. Ze zijn te weinig bezig met het algemeen belang. De Standaard noemde dat vroeger in zijn ondertitel de ‘Staatkundige, Maatschappelijke en Economische Belangen’. Ook de enorme aandacht voor justitie valt op. Vroeger stuurde Belga een correspondent naar elke gemeenteraad, nu zitten die in de gerechtshoven. Over de minste overtreding moet blijkbaar een stukje geschreven worden.”
De lokale pers heeft veel van zijn pluimen verloren?
“Veel meer dan de nationale pers. Ondanks alle problemen hebben we nog De Standaard, De Morgen, De Tijd, Knack,… Chapeau aan alle collega’s die daar blijven vechten om aan kwaliteitsjournalistiek te doen. Maar lokaal is het een ramp. Je kunt de plaatselijke politiek niet meer volgen door de krant te lezen, onmogelijk. Politici staan alleen in de krant als ze een lintje doorknippen. Of hun partner aanranden.”
Jouw vader, schrijver Walter van den Broeck, was indertijd zo’n regionale journalist.
“Hij heeft twintig jaar het gratis weekblad Turnhout Express geleid, een voorloper van wat later De Streekkrant zou worden. Turnhout was toen een CVP-bastion. Drievoudig CVP-burgemeester Marcel Hendrickx heeft ooit gezegd dat Turnhout Express, samen met het werk van Eric Antonis in cultureel centrum De Warande, de macht van de CVP in de stad heeft gebroken. Niet door aan politiek te doen, maar gewoon door de kolommen van de krant open te stellen voor alle politieke stemmen. En dus ook voor de partij Stad voor de Mens, een voorloper van Agalev. Dat leverde twee groene verkozenen op - de eerste van België.”
Welke rol kunnen burgers spelen?
“Ze kunnen zelf een lokaal medium oprichten. Apache is een coöperatie met 2200 aandeelhouders, die allemaal één stem in de algemene vergadering hebben. We halen tachtig tot negentig procent van onze inkomsten uit onze 7000 abonnementen en losse verkoop. Je hoeft geen diepe zakken te hebben om een medium te lanceren, het is mogelijk om zelfbedruipend te zijn. Elke centrumstad zou zo zijn eigen Apache kunnen oprichten. Online, aangevuld met af en toe een papieren publicatie – ook print on demand is spotgoedkoop geworden.”
Een kolfje naar de hand van de jonge studenten journalistiek?
“Veel beginnende journalisten lopen stage bij een grote speler en zeggen daarna: zo wil ik niet werken. Ze beginnen dan met een eigen online kanaal, een podcast,… Ze zijn op zoek naar authenticiteit. Die nieuwe, coöperatieve vormen van werken zouden een uitweg kunnen zijn.”
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
Creëer mee(r) impact Ontvang uitnodigingen voor VUB's publieksactiviteiten