“Ik hoop op een dag naar Rwanda terug te keren, wanneer de persvrijheid is hersteld”

Nieuwsgierig geworden naar de journalistiek? Bekijk hier de opleiding aan de VUB.

Een volledig onafhankelijke mediasector heeft Rwanda nooit gehad, schrijft Samuel Baker Byansi in zijn boek ‘From Watchdog to Traitors: The Less You Know, The More You Believe’. Een triest dieptepunt was Radio Télévision Libre des Mille Colines. Deze propagandazender werd berucht voor de opruiende inhoud die ze verspreidde en die bijdroeg aan de genocide tegen de Tutsi van 1994. Deze genocide heeft de carrière van Samuel Baker Byansi diepgaand beïnvloed.  

“Als kind zag ik hoe informatie gemanipuleerd werd om politieke belangen te dienen en dissidente stemmen het zwijgen op te leggen. Sindsdien groeide bij mij het besef: goede journalistiek moet de waarheid hoog houden en de macht ter verantwoording roepen. Voor mij is journalistiek niet zomaar een beroep, maar een roeping die moed, integriteit en een onwankelbare toewijding aan waarheid boven neutraliteit vereist. Desinformatie kan onvoorstelbaar tragische gevolgen hebben. Daarom moeten journalisten niet alleen verslag doen, maar verantwoording eisen en naar gerechtigheid streven.” 

Staat de persvrijheid extra onder druk sinds Paul Kagame in 2000 aan de macht kwam? 

Samuel Baker Byansi: “De jaren na de genocide boden een window of opportunity om van eerdere fouten te leren en aan een onafhankelijker mediaomgeving te werken. De regering Kagame koos helaas voor het tegenovergestelde pad. Ter illustratie: Reporters Without Borders zet Rwanda in 2024 op de 144e plaats van 180 landen in de World Press Freedom Index.” 

Hoe wordt de persvrijheid in Rwanda gefnuikt? 

“Bijna alle mediakanalen worden door de staat gecontroleerd of beïnvloed. De regering gebruikt desinformatie en propaganda om de publieke perceptie te beïnvloeden. De toezichthoudende instantie is in werkelijkheid een verlengstuk van de regerende partij. Dissidente stemmen en kritische journalisten worden bestempeld als 'vijanden van de staat' en het zwijgen opgelegd. De inlichtingendiensten van de politie spelen daar een kwalijke rol in door een klimaat van angst te creëren Dat is nefast voor onafhankelijke journalistiek.” 
 

"Ze nemen deel nemen aan kritische discussies, ondanks de risico's die daarmee gepaard gaan”  

Hoe kijkt de Rwandese bevolking hier tegenaan? 

“Door de angst voor represailles durft bijna niemand openlijk kritiek leveren. Decennia van staatspropaganda hebben de publieke opinie ook diepgaand beïnvloed. Voor velen staat dissidentie gelijk aan destabilisatie – ze zien kritiek als een bedreiging in plaats van een noodzakelijk onderdeel van het democratisch debat. Die dynamiek is nu wel geleidelijk aan het veranderen, door de opkomst van digitale platformen en doordat mensen meer toegang krijgen tot onafhankelijke informatiebronnen. Steeds meer Rwandezen trekken het officiële narratief in twijfel. Ze gaan op zoek naar alternatieven en nemen deel nemen aan kritische discussies, ondanks de risico's die daarmee gepaard gaan.”  

Uiteindelijk ben je je moederland moeten ontvluchten. Een zwaar offer. 

“Ik heb die beslissing niet lichtvaardig genomen. Er kwamen steeds meer bedreigingen mijn richting uit en moest ik een veilige omgeving vinden om mijn werk verder te zetten. In ballingschap gaan was een hartverscheurende beslissing, want ik werd gedwongen om mijn vertrouwde thuis, mijn uitgebreide familie, mijn vrienden en collega's en mijn geliefde land Rwanda achter te laten. De emotionele tol van die scheiding is niet in woorden uit te drukken. Ballingschap is meer dan fysieke ontheemding. Je verliest de verbinding met je wortels, cultuur en identiteit.”  
 

"Gebruik je privilege om de stem te versterken van collega’s uit regio's waar dergelijke vrijheden niet bestaan"

Toch ga je stug door met je werk. 

“Ik blijf zoeken naar de waarheid, de persvrijheid verdedigen en onrechtvaardigheden aan het licht brengen. Mijn ballingschap heeft mijn overtuiging in het belang van deze missie nog versterkt. Overal waar de persvrijheid wordt beperkt, moet moedige, onafhankelijke journalistiek de macht ter verantwoording te roepen en een stem geven aan degenen die geen stem hebben.” 

Je bent medeoprichter van Unité M28. Wat is dat? 

“Met Unité M28 bieden we training, mentorschap en samenwerkingsmogelijkheden voor aspirant-journalisten in Sub-Sahara Afrika. We zijn gespecialiseerd in geavanceerde technieken voor onderzoeksjournalistiek, best practices op het gebied van digitale beveiliging en ethische verslaggeving. Zo doen jonge journalisten voldoende vaardigheden en zelfvertrouwen op om kritische, uitdagende verhalen te vertellen.” 

Wat betekent het ontvangen van de Difference Day Honorary Title voor jou?  

“Ik ben ongelofelijk vereerd met de erkenning, die een diepe persoonlijke waarde heeft en een bevestiging is van de offers die ik gebracht heb in mijn zoektocht naar de waarheid. Het is ook een eresaluut aan de talloze journalisten die hun leven en vrijheid wagen om verslag te doen van belangrijke kwesties, vaak onder moeilijke en gevaarlijke omstandigheden. Tenslotte is het een oproep tot actie aan de internationale gemeenschap. Die moet zich inzetten voor journalisten, druk zetten op repressieve regimes en eisen dat landen zoals Rwanda de rechten van hun burgers respecteren, zodat die zich vrij en zonder angst voor represailles kunnen uitdrukken.” 

Heb je nog een boodschap voor jonge journalisten?  

“Aan degenen die in een onderdrukkende omgeving werken: blijf veerkrachtig, zoek netwerken die je steunen en gebruik digitale tools om de waarheid op een veilige manier te onthullen. Aan Europese of Belgische journalisten: neem persvrijheid nooit als vanzelfsprekend aan. Gebruik je privilege om de stem te versterken van collega’s uit regio's waar dergelijke vrijheden niet bestaan.” 

 Op Difference Day staat de VUB stil bij het recht op vrije meningsuiting en persvrijheid. We doen dat dit jaar op 2 mei, in aanloop naar de internationale dag van de persvrijheid.