Op Difference Day – op vrijdag 2 mei a.s. - debatteert de VUB traditioneel over de wereldwijde staat van de journalistiek en de vrije meningsuiting. Onderzoeksjournalist Cecilia Anesi krijgt dit jaar een Honorary Title for Freedom of Expression. Zij is mede-oprichter van IRPI (Investigative Reporting Project Italy), een onderzoekscollectief dat sinds 2011 is uitgegroeid tot een gerespecteerde kuitenbijter van de georganiseerde misdaad.
Hoe – en waarom – is IRPI ontstaan?
Cecilia Anesi: “In Londen studeerde ik Journalistiek en Sociale Wetenschappen, met als optie criminologie. Tijdens deze studies werd mijn journalistieke interesse in georganiseerde misdaad gewekt. Toen ik terugkeerde naar Italië, begon ik samen te werken met een andere freelance journalist, Giulio Rubino. Samen met hem en de Belgische journalist Delphine Reuter maakten we in 2011 de documentaire ‘Toxic Europe’, die de illegale handel en smokkel van giftig afval binnen Europa onderzoekt. Door die documentaire werden we uitgenodigd op het Global Investigative Journalism Conference in Kiev. The Guardian, Al Jazeera,..., maar ook non-profit organisaties rond onderzoeksjournalistiek inspireerden ons om een eigen non-profitorganisatie op te richten, de eerste in Italië. We wilden diepgravende journalistiek doen over onderwerpen zoals georganiseerde misdaad, mensenhandel en milieucorruptie in eigen land maar ook daarbuiten. Zo is IRPI ontstaan, ondertussen meer dan tien jaar geleden. “
Ondertussen is jullie werkdomein breder geworden?
“Klopt. Sinds maart 2020, in volle corona, hebben we ons eigen online publicatieplatform, IrpiMedia, gelanceerd. Dankzij dit platform kunnen we nu ook onze eigen onderzoeksverhalen publiceren, en zijn we ondertussen uitgegroeid tot het belangrijkste online onderzoeksmedium in Italië.”
Hoeveel journalisten werken voor IRPI?
"We zijn met een 20-tal medewerkers, niet alleen journalisten, maar ook social media experten, administratieve krachten, een impact manager en twee advocaten.”
Zijn er binnen Europa vergelijkbare agentschappen?
"Ik denk in eerste instantie aan Paper Trail Media in Duitsland, maar ook aan Context.ro in Roemenië,... Er zijn er wel wat. Alleen in Italië zijn we de enige die online onderzoeksjournalistiek levert.”
Hoe worden jullie financieel gesteund?
"We krijgen geen overheidssubsidie, maar worden gesteund via een mix van fondsen, projectsubsidies, donaties en samenwerkingen. Sinds een jaar kunnen lezers van ons platform (IrpiMedia) onze werking ook steunen met maandelijkse of eenmalige donaties. Maar dat is optioneel, de artikelen en dossiers kan je sowieso gratis lezen.
"Het was een belangrijk signaal dat wij ons niet het zwijgen laten opleggen door de moord op een collega"
Welke waren de belangrijkste dossiers waar jullie tot nu toe aan meegewerkt hebben?
"Dat is geen evidente vraag. Sinds de lancering van IrpiMedia publiceren we 2 à 4 onderzoeken per week. Dat is niet alleen het werk van onze eigen journalisten, we werken ook samen met een 40-tal freelancers, wereldwijd. Meestal is er in hun bijdragen wel een link met Italië. Maar om op je vraag te antwoorden: we werkten een aantal jaren geleden mee aan het Daphne Project, een internationale samenwerking van onderzoeksjournalisten, dat in 2018 werd opgericht om het werk voort te zetten van de Maltese journalist Daphne Caruana Galizia. Zij werd in 2017 vermoord door een autobom bij haar huis. Het project werd gecoördineerd door Forbidden Stories in Parijs, er werkten ongeveer 45 journalisten van 18 nieuwsorganisaties uit verschillende landen aan mee. Het doel was om het werk van Galizia verder te zetten, dat zich focuste op witwaspraktijken en georganiseerde misdaad in Malta en daarbuiten. Er is toen uitgekomen dat Maltese functionarissen betrokken waren bij de smokkel van olie uit Libië. Het Daphne Project was een belangrijk signaal dat wij, als onderzoeksjournalisten, ons niet het zwijgen laten opleggen door de moord op een collega.
Een soortgelijk project was A Murdered Journalist’s Last Investigation, ter nagedachtenis van de Slowaakse onderzoeksjournalist Jan Kuciak, toen die in 2018 samen met zijn verloofde werd vermoord. Voor zijn dood onderzocht hij met ons de infiltratie van de Italiaanse ‘Ndragheta-maffia in Slowakije en hun banden met lokale politici. Zijn dood was een grote schok voor ons. Dat we zijn werk hebben verdergezet was niet alleen een signaal naar de moordenaars – we geven niet op - maar ook een eerbetoon aan Jan.
Een recenter onderzoek is Suisse Secrets, dat is februari 2022 werd gepubliceerd, naar aanleiding van een datalek van de Zwitserse bank Credit Suisse door een anonieme klokkenluider. Daardoor kwam aan het licht dat Credit Suisse bankrekeningen had voor klanten die betrokken waren bij ernstige misdrijven zoals drugshandel, witwaspraktijken en corruptie.
Een project dat vorig jaar werd gepubliceerd heet Desert Dumps. Het onderzoek onthulde hoe Europese landen migranten in Noord-Afrika, voornamelijk in landen als Marokko, Mauritanië en Tunesië, in afgelegen woestijngebieden achterlieten om hun reis naar Europa te verhinderen.
Het zijn maar enkele voorbeelden van internationale en relevante projecten waaronder we mee onze schouders gezet hebben, maar verder is ons werkdomein breed. Zo doen we ook onderzoek naar vrouwenrechten, klimaatissues, maffia-praktijken, ... “
Dit soort onderzoeksjournalistiek is niet zonder gevaar...?
“Sommige regio’s zijn gevaarlijker dan andere, ik denk bijvoorbeeld aan Sicilië. Wanneer we veldwerk doen, is onze security desk altijd op de hoogte. Zij weten om hoe laat de journalist afspreekt, en met wie, én zijn 24u/24 bereikbaar. Persoonlijk zijn we nog niet bedreigd, maar we worden wel juridisch zwaar onder druk gezet. Er liepen en lopen heel wat processen tegen ons, wat ons niet alleen geld kost, maar ook kostbare tijd waarin we tijdelijk geen onderzoeksjournalistiek kunnen doen. En ze zorgen voor een grote psychologische druk op de journalist in kwestie. Ook ikzelf ben meerdere keren gedagvaard, maar gelukkig nooit veroordeeld. We hanteren trouwens een strikte policy voor ons journalistieke werk: factchecking, geen beledigende taal,...
"Meloni wil ook de straffen tegen onderzoeksjournalisten opdrijven, inclusief gevangenisstraffen"
Demotiveren de processen je persoonlijk?
"Persoonlijk, en ik denk dat ik ook mag spreken voor onze senior journalisten: wij geven niet op. Dat hebben we ook niet gedaan toen Jan (Kuciak, collega-journalist) werd vermoord. Wat niet wegneemt dat ik nu ook verantwoordelijk ben voor een groep van jonge journalisten. Ik moet ervoor zorgen dat ze fysiek en mentaal veilig zijn, maar ook dat er genoeg geld is om hen te kunnen laten werken. Als directeur ben ik ook deels een manager, en dat vraagt extra vaardigheden. Maar ik blijf wel gepassioneerd door mijn job. En eerlijk, buiten koken, kan ik niet veel andere dingen (glimlacht).”
De Italiaanse premier, Giorgia Meloni, is zelf journalist, maar geen fan van de kritische pers. Hoe moeilijk is het voor journalisten om onder het huidige bewind in Italië hun werk te blijven doen?
"Het is er niet beter op geworden. Het was voor ons, als journalisten, al moeilijk om informatie van de overheid en de politie vast te krijgen. Recent zijn er nog nieuwe maatregelen gekomen die de journalistieke vrijheid beperken. Zo werd er dit jaar een nieuwe wet goedgekeurd die tientallen nieuwe strafbare feiten introduceert, vooral gericht op het beperken van vreedzame protesten. Meloni wil ook de straffen tegen onderzoeksjournalisten opdrijven, inclusief gevangenisstraffen. Maar we krijgen geen overheidssteun, dus in principe zijn we nog altijd vrij om ons werk te doen zoals we zelf willen. Wat niet wegneemt: onderzoeksjournalisten zijn niet geliefd in Italië.”
Hoe belangrijk is onderzoeksjournalistiek anno 2025?
"Heel belangrijk. In deze tijden van fake news zelfs nog belangrijker. Gelukkig hebben we ondertussen een ruime waaier aan middelen – ons platform, social media, boeken, live events, podcasts – om een heel breed publiek te bereiken, van alle leeftijden. Zo was een van onze reporters twee maanden geleden uitgenodigd door een lokale ngo van jonge mensen in Abruzzo, die graag wilden horen hoe je onderzoeksmiddelen kan inzetten. Dat stemt me hoopvol.”
Bio Cecilia Anesi
Cecilia Anesi (38) is onderzoeksjournalist en mede-oprichter/zaakvoerder van IRPI (Investigative Reporting Project Italy).