“Desinformatie is het grootste mondiale risico”

Wat is de impact van AI op journalistiek? Tijdens de World Press Freedom Days, van 5 tot 7 mei in Brussel, focust Unesco op de risico’s van AI op persvrijheid. Tawfik Jelassi, adjunct directeur-generaal voor communicatie en informatie bij Unesco, is bezorgd: “Het risico op desinformatie is vandaag het grootste mondiale risico, vóór geweld, en vóór klimaatopwarming.” 

Lees meer over Difference Day en boek je ticket

Even de knuppel in het hoenderhok gooien. Artificiële intelligentie brengt niet alleen risico’s met zich mee voor de journalistiek. Dat AI dit interview kan transcriberen bespaart me tijd die ik in onderzoek zou kunnen steken. 

Tawfik Jelassi: “Absoluut. En na het transcriberen, kan AI de tekst ook vertalen en helpen om het artikel mondiaal te verspreiden. Zo democratiseert AI de toegang tot informatie en kan het gebruikers wereldwijd empoweren. AI heeft veel mogelijkheden en voordelen, maar ze komt net als andere technologieën met risico’s en uitdagingen. Wat journalistiek en media betreft, bestaat het risico dat er op grote schaal desinformatie en haat zaaiende inhoud worden geproduceerd en verspreid. Daar zijn we bij UNESCO enorm bezorgd over. In januari bestempelde het World Economic Forum in Davos het risico op desinformatie als het grootste mondiale risico, vóór klimaatverandering, vóór geweld, vóór wat dan ook. Desinformatie heeft namelijk gevolgen voor ons allemaal. We zagen het afgelopen december in Roemenië. Het Hooggerechtshof moest de uitslag van de presidentsverkiezingen annuleren, omdat digitale platforms illegaal werden gebruikt om onbesliste kiezers te beïnvloeden.” 

“Een algoritme is niet neutraal. Er zitten vooroordelen ingebouwd” 

 Wat maakt de impact van AI anders dan die van vorige technologieën?  

“De kracht van deze technologie. AI kan miljoenen stukjes informatie in een seconde verwerken. De algoritmes zijn bovendien zo geavanceerd dat ze de menselijke manier van denken en redeneren kunnen nabootsen. Het belangrijkste verschil is echter dat de machine uit zichzelf leert, er is geen menselijke tussenkomst nodig. In eerdere informatie- en communicatietechnologieën, zat de mens wel nog aan het stuur.” 

Als AI zo krachtig is, kan het dan niet worden ingezet voor fact checking? 

“Daar gaan inderdaad stemmen voor op, net als voor contentmoderatie. Maar een algoritme is niet neutraal. Er zitten vooroordelen ingebouwd. En die kennen we niet, want algoritmes zijn niet transparant, we zitten met een black box. Zolang dat het geval is, zal er geen eerlijk zelfregulerend digitaal informatie-ecosysteem kunnen bestaan.” 

“Influencers en contenmakers hebben in de meerderheid van de gevallen geen journalistieke opleiding gehad” 

Waarom is het belangrijk om dit globaal aan te pakken? 

“Volgens VN Global Risk Report zijn veel landen niet voorbereid op de toename van fake news en desinformatie. Elk land zou een regelgeving moeten hebben over digitale platforms die rekening houdt met de maatschappelijke en culturele bijzonderheden ter plaatse. Maar veel landen hebben dat niet, of ze hebben er wel een, maar ze zijn niet in staat om de grote digitale platforms te betrekken. Die laten zich immers niet in met een klein land in het globale zuiden. Ze zeggen: ‘Er zijn 200 landen in de wereld. We kunnen niet al die regels naleven.’ UNESCO kan die wereldwijde dialoog wel organiseren.” 

Ons gesprek is afgeweken van journalistiek naar digitale platforms. Hoe zijn die gelinkt aan elkaar? 

“Journalistiek is een essentieel onderdeel van het nieuwe digitale informatie-ecosysteem, maar nieuwsmedia zijn niet de enige leveranciers van informatie. Ook influencers en digitale contentmakers zijn erg invloedrijk. Sommigen van hen hebben wel 50 tot 60 miljoen volgers. Maar die influencers en contentmakers hebben in de meerderheid van de gevallen geen journalistieke opleiding gehad. Sommigen weten niet eens wat de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens is. Op die groep zetten we dus ook in. Zo organiseren we sinds afgelopen herfst online trainingen voor digitale influencers en content creators. In geen tijd hebben zich 10.000 personen aangemeld.” 

We hebben het tot nog toe gehad over leveranciers van informatie, zet UNESCO ook in op de sensibilisering van de gebruikers?  

“Ja, we hebben een educatief programma rond media- en informatiegeletterdheid. Met meer dan 35 landen werken we samen om media- en informatievaardigheden in hun onderwijsprogramma's te integreren. Het doel is om gebruikers media- en informatievaardig te maken. Dat doen we bijvoorbeeld door hen te stimuleren om een kritische houding te ontwikkelen of door hen te wijzen op de noodzaak om bronnen te controleren. Nieuw is ook het concept van de media- en informatiegeletterde steden. Daar verspreiden we op verschillende plekken in de stedelijke ruimte de boodschap: ‘Denk kritisch, click wijs.’ Dit is een werk van lange adem, maar hopelijk zullen we snel de positieve impact voelen in onze samenleving. Wetende dat jongeren meer uren per dag online zijn dan op school, is het absoluut onontbeerlijk om een positieve verandering teweeg te brengen.” 

Van 5 tot 7 mei vieren jullie de Werelddag voor Persvrijheid met een conferentie in Brussel. Waar kijk jij naar uit? 

“We verwachten bijna tweeduizend deelnemers, waaronder beleidsmakers, journalisten, academici, vertegenwoordigers van digitale platforms, NGO's… Ik verwacht een rijke discussie rond de impact van AI, op de informatiestroom, op het genereren en verspreiden van inhoud, en op het beroep van journalist en de rol van mediakanalen. Maar persoonlijk kijk ik ook heel erg uit naar de AI-avatar die voor het eerst als een deelnemer volwaardige zal aanschuiven aan het congres.” 

Op Difference Day staat de VUB stil bij het recht op vrije meningsuiting en persvrijheid. We doen dat dit jaar op 2 mei, in aanloop naar de internationale dag van de persvrijheid.