VUB zet de deuren open voor Amerikaanse onderzoekers – interview met politicoloog Christina Bache

Het is chaos en onzekerheid troef in de Amerikaanse universiteiten, die miljoenenbudgetten zien sneuvelen omwille van diversiteitsprogramma’s of andere ideologische redenen. Steeds meer onderzoekers zouden een exit naar veiliger oorden overwegen. Naar Brussel bijvoorbeeld. De VUB zet proactief de deuren open voor wetenschappers die in hun thuisland tegengewerkt of gecensureerd worden. Politicoloog Christina Bache van het Centre for Migration, Diversity, and Justice (Brussels School of Governance, VUB) is blij, maar ook geschokt. “Ik doe onderzoek naar kwetsbare en door oorlogsconflicten aangetaste omgevingen, vaak in ondemocratische staten. En nu hebben we dit soort van initiatieven nodig voor de US. It’s mindblowing.”

De Vrije Universiteit Brussel trekt via het Europese Marie Sklodowska-Curie Programma 2,5 miljoen euro uit voor twaalf buitenlandse postdoctorale onderzoekers. Zij zullen werken op thema’s als klimaat, gezondheid en diversiteit. Daarnaast benadert de universiteit actief Amerikaanse professoren die zich in Brussel willen vestigen, in het kader van het Brains for Brussels-programma. Samen met haar Franstalige zusteruniversiteit ULB stelt de VUB bovendien achttien appartementen ter beschikking van buitenlandse vorsers die aan het Brussels Institute for Advanced Studies tijdelijk onderdak zoeken. Kers op de taart is een nieuw contactpunt voor Amerikaanse onderzoekers. Ze kunnen er terecht voor informatie over onderzoeksprogramma’s, visumaanvragen en leven en werken in Brussel.

De VUB reageert met deze initiatieven op de toenemende politieke inmenging in wetenschappelijk onderzoek door de regering-Trump. Hoe reageren uw Amerikaanse collega’s? Zijn ze geschokt? Ongelovig?

Christina Bache: "Het kan vreemd klinken, maar dat hangt af van of ze zelf direct met structurele discriminatie te maken hebben gehad, of iemand kennen die dat heeft ervaren. Mijn grootvader van moederskant immigreerde op zevenjarige leeftijd vanuit Mexico naar de VS en trad later toe tot wat toen de US Army Air Force heette. Zijn dochter – mijn moeder – was geboren in Amerika maar kreeg heel haar leven af te rekenen met discriminatie. Ze deelde vaak verhalen over de discriminatie waarmee ze te maken kreeg. Zo moest ze als kind aparte toiletten voor niet-witte personen gebruiken, tot ze aan de universiteit ging studeren. Vrienden van mij die zijn opgegroeid met vergelijkbare familieverhalen—waaronder Joods-Amerikaanse vrienden—zijn minder verrast door wat er nu gebeurt dan degenen die geen intieme kennis hebben van hoe institutionele discriminatie voelt. Die laatsten weten niet wat dat betekent: de beste zijn, en toch niet goed genoeg bevonden worden om aanspraak te maken op alle rechten van het democratische systeem.”

Wat er vandaag gebeurt, is dus vooral verrassend en schokkend voor Amerikanen die die ervaring niet delen?

“Academici uit verschillende achtergronden verzetten zich tegen Project 2025. Dat wil de federale overheid en de samenleving langs ultraconservatieve lijnen hervormen. Mensen die structureel racisme en discriminatie begrijpen, hebben vaak een dieper, soms persoonlijk besef van hoe deze agenda verweven is met de Amerikaanse geschiedenis. De marginalisering van minderheidsgroepen, het onderdrukken van afwijkende meningen: die onderstromen in de Amerikaanse samenleving bestaan al lang. Denk aan de Amerikaanse oorlog in Vietnam of de burgerrechtenprotesten - destijds stuurde de FBI agenten af op kritische studenten en professoren."

“Het USAID-budget was goed voor minder dan één procent van de federale begroting. Het contrast met de dertien procent die naar defensie gaat is groot”

Je familienaam wijst op Europese roots?

"Dat klopt. Mijn vader, William Bache, is van Duitse afkomst. Hij schopte het tot kolonel in het Amerikaanse leger en diende bij de 101st Airborne tijdens de Vietnamoorlog. Maar als student was hij diep betrokken bij de burgerrechtenbeweging. Ik heb veel van hem geleerd over sociale rechtvaardigheid en het belang van collectieve actie."

Fun fact: jij en je vader hebben samen een boekenclub over de Tweede Wereldoorlog -The Belgium Battles and Books Club. Was dat een gespreksonderwerp aan de ontbijttafel?

"Absoluut! (lacht) Niet alleen mijn vader was een militair, zijn vader én moeder waren dat ook. Onze gedeelde interesse in de twee wereldoorlogen, en in oorlog in het algemeen, komt voort uit een besef van de persoonlijke offers die mensen in zulke verschrikkelijke periodes brengen. We hebben een speciale editie van onze maandelijkse nieuwsbrief uitgebracht, met een bijzondere lijst titels. Het gaat om boeken die Amerika's diversiteit en multiculturalisme vieren, maar ook de structurele ongelijkheden en het racisme in onze samenleving belichten. Er zitten verhalen bij over moedige Amerikanen die tegen tirannie hebben gevochten, terwijl ze thuis niet op een eerlijk en rechtvaardig systeem konden rekenen. Het volgende boek dat we bespreken is ‘The Nine’, over negen vrouwen die actief waren in het Franse, Nederlandse en Poolse verzet tijdens de tweede wereldoorlog."

Was er een aanleiding voor die speciale editie?

"Ja, de komst van de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth naar Brussel voor de NAVO-conferentie over Oekraïne. In diezelfde week kreeg een groot aantal Amerikaanse militaire en schoolbibliotheken het bevel om verwijzingen naar bijvoorbeeld Women’s History Month, Black History Month en zelfs Holocaust Remembrance Day te verwijderen. In sommige gevallen werden boeken over diversiteit uit de rekken gehaald, in afwachting van een herziening van de bibliotheekcollecties. Vandaar ons verzet: tegen een roekeloos beleid dat de geschiedenis witwast, de intellectuele vrijheid beperkt en boeken censureert. Het zijn allemaal maatregelen die onze collectieve kennis ondermijnen."

Zelfs militaire begraafplaatsen worden blijkbaar getroffen.

"Mijn grootouders liggen begraven op Arlington National Cemetery, vlakbij Washington D.C. Op de officiële website kon je vroeger lezen over de heldendaden van soldaten - inclusief vrouwen en mensen van kleur, ondanks de discriminatie waarmee ze tijdens hun diensttijd te maken kregen. Maar vorige week was al die informatie plots weg."

Het argument is dat iedereen gelijk behandeld moet worden, ongeacht hun identiteit.

"Ja, maar dan vergeet je voor het gemak de structurele ongelijkheden waar bepaalde groepen mee te maken kregen en krijgen. Zwarte soldaten waagden hun nek in de strijd tegen tirannie. Als ze het overleefden en terug naar huis gingen, werden ze geconfronteerd met segregatie en mochten ze niet naar de dezelfde school als witte mensen. Pas met de Civil Rights Act van 1964, de Voting Rights Act van 1965 en de Fair Housing Act van 1968 kwam er een einde aan wettelijke segregatie. Maar de facto segregatie en discriminatie bestaan vandaag nog steeds. Het is essentieel om die strijd te erkennen - net als de strijd van LGBTQ+-personen, vrouwen of mensen met een handicap. Oneerlijk en onrechtvaardig staatsbeleid heeft een blijvende impact op generaties Amerikanen."

In Knack schreef je een kritisch opiniestuk over het schrappen van USAID, het agentschap dat de civiele buitenlandse hulp en ontwikkelingssamenwerking beheert. Het zit je duidelijk hoog.

"In mijn onderzoekswerk probeer ik al twee decennia te begrijpen hoe je in fragiele en conflictgevoelige omgevingen werkt aan inclusieve ontwikkeling en duurzame vrede. Mijn eerste baan was bij een contracterende instantie bij USAID, waar ik werkte in het Office of Public-Private Partnerships en later in het Office of Food for Peace. De afgelopen twee jaar werkte ik als externe adviseur gender en inclusie voor WE-CHAMPS, een programma dat door het State Department gefinancierd werd. WE-CHAMPS bevorderde economische inclusie voor vrouwen in opkomende economieën. Zo waren er duizenden ontwikkelingsinitiatieven. Samen droegen ze hun steentje bij aan de uitbouw van duurzame, vredevolle samenlevingen. Ze zijn nu met één pennentrek afgeschaft. Ik ben er heel boos over.”

Ontwikkelingssamenwerking stopzetten, dat past ook in de agenda van Project 2025.

“De Trump-administratie heeft zijn plannen, met hulp van de Heritage Foundation, vlekkeloos uitgevoerd. Dit is een aanslag op onze democratische waarden, enkel en alleen door geld gedreven. In Amerika kan je politici kopen. De één procent die ongeveer dertig procent van het Amerikaanse vermogen bezit, is nu mee aan de macht. Het is zeer zorgwekkend allemaal. Niet alleen voor academici of voor mensen die voor diversiteit ijveren, maar voor iedereen die democratische waarden belangrijk vindt.”

“De democratie sterft wanneer de gewone mens wegkijkt”

Modale Amerikanen hebben moeite om de touwtjes aan elkaar te knopen. Zij liggen er niet wakker van dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking geschrapt wordt.

“Het USAID-budget is goed voor 43,4 miljard dollar. Dat is minder dan één procent van de door het Congres goedgekeurde federale begroting. Het contrast met de dertien procent die naar defensie gaat is groot. Het geld van USAID werd geïnvesteerd in projecten die buitenlandse stabiliteit brachten. Nu kiest het land voor isolationisme en zelfzucht. Het treedt fundamentele waarden van menselijkheid met de voeten. En het verzuimt zijn verantwoordelijkheid als 's werelds grootste economie om lijden te verlichten en bij te dragen aan wereldwijde duurzame ontwikkeling."

‘Vier van dit soort jaren gaat niet werken, mensen’, schreef economist Thomas Friedman in zijn column bij The New York Times. De vraag is: stopt het na Trump?

“Ik ben bang van niet. Stel dat Trump sterft. Dan volgt vicepresident J.D. Vance hem op. Die is even conservatief, populistisch en waanzinnig. Bernie Sanders, de onafhankelijke senator uit de staat Vermont, trekt momenteel door Amerika met de boodschap dat de Amerikanen zich niet mogen laten runnen door de één procent oligarchen. Met de Democratische Partij alleen zal het niet lukken om het systeem opnieuw op mensenrechten, de rechtsstaat en andere democratische principes te richten. President Biden had Israël onder druk kunnen zetten om de oorlog in Gaza te beëindigen. Hij had op zijn minst een staakt-het-vuren kunnen afdwingen. Maar de Democraten worden net zo beïnvloed door lobbygroepen als de Republikeinen. Ze zijn nog steeds te veel gefocust op campagnebijdragen en de volgende verkiezingscyclus. Het zal een brede burgerbeweging vergen om het land in een andere richting te sturen—een die verder gaat dan de Democratische Partij.'"

Kan dit ook in Europa gebeuren? In België?

“We moeten ook hier waakzaam zijn. De democratie sterft wanneer de gewone mens wegkijkt. We moeten allemaal bijdragen aan de democratie. En we moeten ons hoeden voor dubbele standaarden. Hoe Europa reageert op de oorlog in Oekraïne en de oorlog in Gaza, dat is een verschil van dag en nacht. Ik snap de historische gevoeligheden en de zorgen over de mogelijke gevolgen als het conflict zich verder naar het westen zou verplaatsen. Maar als we echt voor democratie en mensenrechten willen staan, dan moeten die rechten gelden voor iedereen, voor de Oekraïners én de Palestijnen. Je kunt niet kiezen voor de smaak van de dag.”

Hoe reageren Amerikaanse onderzoekers op de uitnodiging van de VUB?

"Er is zeker interesse, vooral bij degenen die persoonlijk discriminatie ervaren en professioneel met censuur te maken hebben. Iedereen die ik heb gesproken, is geraakt door dit initiatief."