‘Ik hoop dat meertaligheid ooit de norm wordt’

Het Brussels Centre for Language Studies aan VUB verwelkomt dit semester hoogleraar Andreea S. Calude voor de Lonnoy leerstoel Meertaligheid. Als Associate Professor Taalwetenschap aan de universiteit van Waikato in Nieuw-Zeeland bestudeert ze vooral het Nieuw-Zeelands Engels, de invloed erop van het Maori, en het taalgebruik op social media. 

U bent vanaf september gastdocent aan VUB, hoe zou u uw leerstoel omschrijven?

Andreea S. Calude: “Ik ben tot eind november in Brussel, en ben de BCLS en de VUB uiteraard dankbaar voor deze unieke leerstoel, die overigens het hele academiejaar door loopt. Ik zal een keynote en enkele workshops geven, met de focus op de meertaligheid in Nieuw-Zeeland en hoe de sprekers van de diverse talen elkaar beïnvloedden en dat nog steeds doen. Ik wil de sociolinguïstische situatie in Nieuw-Zeeland toelichten, maar ben ook benieuwd naar de situatie hier in België. Verder hoop ik mijn samenwerking met het onderzoekscentrum BCLS aan de VUB te kunnen uitbreiden. Ik werkte in die context al samen met Prof. Dr. Laura Rosseel aan een extern gefinancierd onderzoek (toegekend door de NZ Royal Society, red) en we begeleiden samen twee promovendi, maar willen in de toekomst graag meer uitwisselingen tussen beide universiteiten mogelijk maken. Ik kijk er in elk geval erg naar uit.”

Wat zijn de belangrijkste topics in die Nieuw-Zeelandse meertaligheid?

“Eerst en vooral wil ik het hebben over dat specifieke Nieuw-Zeelands Engels: hoe is het ontstaan en hoe onderscheidt het zich van bv. het Brits-, Amerikaans- en Australisch-Engels? Wat is zijn geschiedenis? In hoeverre speelde de kolonisatie een rol? En wat met het Maori, de taal van de gelijknamige

"Dat een dominante lingua franca zoals het Engels woorden overneemt van een bedreigde taal, in dit geval het Maori, is uniek in de wereld"

 oorspronkelijke bevolking van Nieuw-Zeeland? Voor mij is het heel belangrijk om het belang van het Maori, dat deel uitmaakt van de Austronesische taalfamilie en dus geen Europese taal is, toe te lichten. En ook stil te staan bij de samenwerkingen met de grote tech-partners. Zo kan je vandaag perfect Maori intikken op je smartphone en is de taal ook officieel toegevoegd aan Microsoft Translator, allemaal met de hulp van AI-technologie. Je moet weten, het Maori was lange tijd een bedreigde taal, wat deze samenwerkingen en tools extra belangrijk maakt. Ook het feit dat er heel wat Maori leenwoorden zijn in het Nieuw-Zeelands Engels en daarin ook een evolutie is, maakt de case extra interessant. Toen ik een tijd geleden Britse vrienden op bezoek had, vroegen ze me: ‘Hoe kan je de kranten lezen? Er staat zoveel Maori in!’ Dat een taal leenwoorden heeft – kijk maar naar het Nederlands met leenwoorden uit het Engels, Frans, Duits,... – is normaal, maar dat een dominante lingua franca zoals het Engels woorden overneemt van een bedreigde taal, in dit geval het Maori, is uniek in de wereld. Tot slot wil ik ook aankaarten hoe Nieuw-Zeelanders zélf staan tegenover hun taal. Lange tijd was er een soort van minderwaardigheidsgevoel ten opzichte van het Brits-Engels dat als ‘goed en de standaard’ werd beschouwd. Ook hoe Nieuw-Zeelanders zelf staan tegenover de leenwoorden uit het Maori is veelzeggend. Sommigen zijn heel positief, anderen niet.”

Ziet u  gelijkenissen tussen de Nieuw-Zeelandse meertaligheid en de Belgische?

“Ik weet dat ook België een rijke taalgeschiedenis heeft, die ook wel voor controverse heeft gezorgd. Weet je, een Nieuw-Zeelander ziet zichzelf als bi-cultureel. Hij is én Nieuw-Zeelander én Maori en is daar trots op. In de praktijk is het minder evident om hem ervan te overtuigen om de Maori-taal ook te leren.

"We zagen hoe de meeste X-gebruikers zich hielden aan de grammaticale regels van het Maori"

In dat opzicht beseft nog niet iedereen hoe krachtig meertaligheid is. Ik hoop alleszins dat meertaligheid ooit de norm wordt. Dat het voor mensen de normaalste zaak van de wereld is om een andere taal te leren. Alleen zijn we vandaag nog te veel bezig zijn met de economische voordelen van een taal, zodat we de andere prachtige voordelen van meertaligheid uit het oog durven verliezen.”

In hoeverre spelen social media, een van uw andere expertises, een rol in uw onderzoek naar meertaligheid?

“Social media zijn niet meer weg te denken als we het over talen en meertaligheid hebben, en zijn een heel leerrijke bron om taalevoluties te detecteren. Zo onderzocht één van mijn studenten recent in hoeverre een moeilijke grammaticale vervoeging van het Maori op X (vroeger: Twitter) de laatste 10 jaar gebruikt werd. Onze verwachtingen waren laag, net omdat social media niet meteen de aangewezen plek zijn voor ingewikkelde grammaticale constructies, maar het tegendeel was waar. We zagen hoe de meeste X-gebruikers zich hielden aan de grammaticale regels van het Maori en de taal eerder gebruikten als een middel om hem te steunen en zijn visibiliteit te verhogen. Het bleek dus niet alleen om taalgebruik te gaan, maar ook om taalactivisme.”

In een breder perspectief: hoe meertalig zijn social media, is het niet vooral het Engels dat domineert?

“Er is online inderdaad heel veel Engels online, dat bovendien weinig ademruimtes laat voor de lezer. Tegelijk bieden social media ook ruimte – écht ruimte – voor talen die anders geen stem zouden krijgen. Als ik opnieuw naar de situatie in Nieuw-Zeeland kijk, dan zie ik dat Maori in het verleden, ten tijde van de kolonisatie, vaak contact verloren met hun lokale gemeenschap én hun taal. Social media kunnen dan nuttig zijn om geografische afstanden te overbruggen en terug connecties te maken. Social media hebben uiteraard hun schaduwkanten. Het is belangrijk is om ze niet door een roze bril te bekijken, maar met een gezonde dosis realisme.”

"Wie weet kunnen nog meer Maori-woorden verspreid worden, zowel in België als wereldwijd"

Wat is de invloed op social media van vertaalmodules, van A.I.?

“Het is sowieso interessant om data in de cloud te zetten, maar het blijft belangrijk om erover te waken wie die data gebruikt én hoe/waarvoor ze gebruikt worden. Het ergste wat kan gebeuren is dat giants die data gaan beheren om AI-modules mee te maken, zonder dat de kwaliteit van die data is gegarandeerd. Kijken we dan concreet naar vertaalmodules, dan bestaat de kans dat er een afstand ontstaat tussen de native speaker en zijn taal. Dat moeten we absoluut vermijden. Een concreet positief voorbeeld: vandaag bestaan er Maori studiebeurzen die als doel hebben om de basistools minutieus samen te stellen en over de kwaliteit ervan te waken. Gebruik je bv. Google Translate om een Nederlands woord in een Maori woord te vertalen, dan zal je na verloop van tijd merken dat de kwaliteit niet top is, net omdat de module niet wordt onderhouden door moedertaalsprekers.”

Wat kunnen social media nog vertellen over een taal?

“Unesco deed recent een onderzoek naar de gezondheid van een taal. In de praktijk hanteerden ze 9 parameters. Eén ervan waren nieuwe media, waar social media deel van uitmaken, als teken dat de taal in kwestie méé is met zijn tijd. Het feit dat een taal bv. tags en online woordenboeken heeft, is een valabele barometer voor de levendigheid ervan. Persoonlijk vind ik social media ook een goede manier om een taal te leren, om er voeling mee te krijgen, om in contact te komen met een bepaalde community die de taal in kwestie hanteert en om de humor in een land of taalgebied te begrijpen.”

En wat met het specifieke taalgebruik op social media (afkortingen, fonetische vormen,...)?

“In een tv-programma in Nieuw-Zeeland heb ik een rubriek waarin ik de laatste nieuwe woorden in het woordenboek bespreek. Morgen gaat het bv. over de nieuwe aanwinsten in het Cambridge online woordenboek en wat blijkt? Het merendeel ervan heeft een internet- of social-media-link. Ergens is het logisch, de online wereld slaapt nooit. Er is altijd iemand iets aan het lezen of posten, dus ook in de toekomst zie ik nog meer online-woorden standaard worden. Een concreet voorbeeld? Wel, neem nu de afkorting IYKYK (If You Know You Know). Het is een slang uitdrukking die op social media gebruikt wordt in posts van tieners en betekent dat de informatie exclusief begrepen kan worden door diegenen die deel uitmaken van de groep, en niet door anderen.”

Wanneer zal je leerstoel geslaagd zijn?

“Als we erin slagen om op termijn opportuniteiten te creëren om Belgische studenten in Nieuw-Zeeland te verwelkomen en vice versa. En wie weet kunnen nog meer Maori-woorden verspreid worden, zowel in België als wereldwijd. ‘Haka’ en ‘kiwi ‘zijn gekend, maar het Maori heeft een veel rijkere woordenschat dan dat.”