In het kader van zijn doctoraat bij de onderzoeksgroep AMGC van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) onderzocht dr. Tom Boonants calciumrijke stalen, waaronder beenderresten van de archeologische vindplaats Eenbeekheide in Destebergen (België) en van enkele sites uit de Novo Mesto-regio in Slovenië. Aan de hand van metingen van de concentraties en isotopische samenstelling van strontium in die beenderresten, kon hij verschillen in het dieet van historische populaties doorheen opeenvolgende perioden onderscheiden. Het onderzoek werpt nieuw licht op de dagdagelijkse gewoonten van onze voorouders.

Voor zijn onderzoek gebruikte Boonants geavanceerde massaspectrometrie. ”Massaspectrometrie heeft een absolute sleutelrol gespeeld in de (geo)chemie, vroeger onder andere in de industrie, maar sedert enkele jaren ook in het archeologisch en zelfs het klimatologisch onderzoek”, zegt dr. Tom Boonants, die begin maart met succes zijn doctoraat verdedigde. “In mijn thesis probeerde ik aan de hand van specifieke cases een overzicht te geven van enkele van de meest recente ontwikkelingen in het onderzoeksgebied van massaspectrometrie. Ik heb een aantal van de meest gebruikte technieken getest op hun potentieel om met hoge nauwkeurigheid de concentraties van strontium te kwantificeren in een matrix rijk aan calcium. Met de geoptimaliseerde methoden voerde ik vervolgens bioarcheologische studies uit op archeologische gecremeerde botstalen afkomlstig uit Destelbergen en uit drie sites in zuidoostelijk Slovenië. De verkregen resultaten werden vervolgens geïnterpreteerd in hun bioarcheologische context.”

De opgravingen bij Destelbergen vonden enkele decennia geleden al plaats. "Uit het onderzoek, dat ik samen uitvoerde met mijn VUB-UGent-collega dr. Sarah Dalle en waarvan zij de leiding had, bleek dat mensen die de site in Destebergen tijdens de metaaltijden hebben bewoond merkelijk minder zout binnenkregen dan hun streekgenoten uit de latere Gallo-Romeinse tijd", aldus Boonants.

Dat is een bijzondere vaststelling omdat veel sites uit vooral de IJzertijd bij ons, zeker in het westen van het land, gerelateerd worden aan de productie van zout en de zouthandel. “We kwamen tot de conclusie dat de Gallo-Romeinse populatie wellicht meer zout gebruikte voor de bewaring van hun voedsel: ze pekelden veel van wat ze produceerden, onder meer vlees en vis."

Ook voor de Sloveense sites waren de resultaten verrassend. Daar werden bij een aantal urnen de gecremeerde beenderresten van meerdere individuen gevonden. “Bij het bestuderen van de resten in één van de urnen zien we dat doorheen de generaties het dieet waarschijnlijk veranderde”, zegt Boonants. “In één urne vonden we de restanten van minstens twee individuen wiens dateringen op zijn minst vijftig jaar uit elkaar liggen. De beenderen wezen niet op een verschillende geografische afkomst van die mensen, maar wel op een verschil in dieet. Wat hiervan de precieze oorzaak is, weten we niet. At het later gedateerde individu bijvoorbeeld meer groenten, of meer zout? Heeft er een specifieke gebeurtenis plaatsgevonden dat tot een dieetverandering heeft geleid? We kunnen het momenteel niet met zekerheid zeggen. Aanvullend toekomstig onderzoek zou hier mogelijk meer informatie over kunnen verschaffen.”

Al het onderzoek werd uitgevoerd met de uiterst precieze massaspectrometers, die in de labo’s van de AMGC-onderzoeksgroep van de VUB zijn ondergebracht, en die ook door onderzoekers van de Franstalige zusteruniversiteit ULB gebruikt worden. “Het onderzoek van materialen, en de mogelijkheid om zowel hun chemische samenstelling, de verhouding van de chemische elementen waaruit ze zijn opgebouwd, en de verhouding van de verschillende isotopen onderling met heel grote precisie te bepalen, is een troef die vandaag de dag essentieel is voor elk modern wetenschappelijk labo”, besluit Boonants.

Meer info:

Tom Boonants: Tom.Boonants@vub.be, +32 456 17 32 04

Paper ivm methode-ontwikkeling van Sr-concentraties in Ca-rijke matrices (momenteel in review):

Preliminaire referentie: Boonants, T., Snoeck, C., Gerritzen, C. T., Črešnar, M., Leskovar, T., Stipančić, P., Claeys, P., & Goderis, S. (in review). Comparison of methodological strategies to determine Sr concentrations in Ca-rich matrices. Spectrochimica Acta Part B: Atomic Spectroscopy.

Gepubliceerde paper ivm Gallo-Romeins dieet:

Volledige referentie: Dalle, S., Snoeck, C., Sengeløv, A., Salesse, K., Hlad, M., Annaert, R., Boonants, T., Boudin, M., Capuzzo, G., Gerritzen, C. T., Goderis, S., Sabaux, C., Stamataki, E., Vercauteren, M., Veselka, B., Warmenbol, E., & De Mulder, G. (2022). Strontium isotopes and concentrations in cremated bones suggest an increased salt consumption in Gallo-Roman diet. Scientific reports 12(1), 9280.

DOI: https://doi.org/10.1038/s41598-022-12880-4

Online link: https://www.nature.com/articles/s41598-022-12880-4

Paper ivm zuidoostelijk Slovenië (momenteel nog in voorbereiding):

Preliminaire referentie: Boonants, T., Črešnar, M., Gerritzen, C. T., Leskovar, T., Gruškovnjak, L., Stipančić, P., Križ, B., Goderis, S., & Snoeck, C. (in preparation). The Kapiteljska njiva, Mestne njive, and Družinska vas cemeteries around the Novo mesto area: the perspective from elemental and isotopic proxies. (Journal to be decided).