Vanaf september geldt in alle Vlaamse scholen een smartphoneverbod. Enkel leerlingen van de derde graad secundair mogen hun toestel nog gebruiken tijdens de pauzes. Betuttelend of broodnodig? Wij vroegen VUB-experts Geert Vandermeersche van de onderzoeksgroep BILD en Jo Tondeur van de lerarenopleiding MILO naar hun visie. 

Ben je leerkracht? Ontdek ons aanbod voor scholen!
Leerkracht worden? Ontdek onze educatieve masters!

Hoe kijken jullie naar het smartphoneverbod?  

Geert Vandermeersche:Vanuit mijn expertise in jongerencultuur stel ik me de vraag: waar is de inspraak van jongeren? De Scholierenkoppel gaf aan verrast te zijn door deze beslissing. Dat toont dat ze niet bevraagd zijn. Het gebrek aan jongereninspraak vind ik een groot gemis. Scholen zijn mini-samenlevingen waar jongeren leren burgers zijn: samen democratische beslissingen nemen en een mening vormen over hoe de wereld eruit moet zien. Welke rol geven beleidsmakers jongeren in het vormgeven van hun eigen leeromgeving? Dit verbod lijkt in te gaan tegen het stimuleren van burgerschap. Ik heb moeite met de redenering dat deze beslissing voortkomt uit ‘gezond verstand’. Als academici hechten we net waarde aan het wegen van pro's en contra’s vanuit onderzoek. Het argument ‘gezond verstand’ is al te vaak een dooddoener. Je sluit de deur voor een open debat.” 

"Het gebrek aan jongereninspraak vind ik een groot gemis. Scholen zijn mini-samenlevingen waar jongeren leren burgers zijn"

Jo Tondeur: “Uit onderzoek blijkt dat het betrekken van scholen, leerkrachten en leerlingen bij beleidsmaking voor meer impact zorgt. In scholen waar leerlingen mee mochten beslissen over een smartphonebeleid zien we meer draagvlak. Veel scholen hadden echter nog geen helder beleid rond smartphonegebruik. De overheid had dit ook kunnen stimuleren, net zoals scholen destijds aangespoord werden om een ICT-beleid op te stellen. In Vlaanderen, waar scholen veel autonomie hebben, voelt het vreemd dat deze beslissing top-down genomen wordt. Wat zal er nog volgen? Dit schept een gevaarlijk precedent.” 

Geert Vandermeersche

Geert Vandermeersche (foto: Bram Van Landschoot)

Was dit verbod nodig?  

Jo Tondeur: “Smartphones kwamen op school via de ‘bring your own device’ beweging, bedoeld om iedereen toegang te geven tot technologie. Nu scholen voldoende digitale hulpmiddelen hebben, is een smartphone niet strikt noodzakelijk om te leren. Het verbod op de speelplaats is een ander debat. Op scholen waar gsm’s al verboden zijn, merk je dat sommige leerlingen opgelucht zijn omdat er meer gesport en gepraat wordt. Voor anderen voelt het alsof een stuk van hun identiteit wordt afgenomen. Ik ben het eens dat smartphones niet thuishoren in de basisschool. Ze werken discriminatie in de hand – niet elk kind heeft al een telefoon – en schaden het jonge brein, dat gevoeliger is voor de constante prikkels van verleidelijke apps. In het secundair zie ik ruimte voor nuance. Ik ben voorstander van een graduele aanpak. Dat leerlingen uit de derde graad meer vrijheid krijgen, is positief.” 

Geert Vandermeersche: “Uit de jaarlijkse Digimeter-bevraging van IMEC blijkt dat veel jongeren zich slecht voelen bij de tijd die ze online spenderen. Velen proberen daar iets aan te doen, door bijvoorbeeld tijdslimieten in te stellen, maar dat blijkt niet voldoende te helpen. Logisch, apps zijn ontworpen om onze aandacht vast te houden. Maar, in plaats van jongeren te controleren, moeten we hen ondersteunen. Mediatheoreticus Henry Jenkins verwoordde het mooi: “We shouldn't look over young people's shoulder, we should have their back”. Jo heeft gelijk dat je vandaag beter leert met een laptop dan met een smartphone. Maar misschien is het onze taak om na te denken over hoe smartphones het leerproces kunnen verbeteren? Denk aan een museumbezoek, waarbij leerlingen via een app extra opdrachten uitvoeren. Die creativiteit van leerkrachten moeten we stimuleren, niet blokkeren.”   

Zal het verbod het welbevinden verbeteren en andere voordelen opleveren?  

Geert Vandermeersche: “Technologie als dé boosdoener afschilderen, is te kort door de bocht. Welbevinden wordt door vele factoren beïnvloed. Het idee dat een smartphoneverbod op school alle problemen oplost, is een illusie. Problemen zoals cyberpesten en het effect van de bodycultuur op TikTok en Instagram verschuiven gewoon naar buiten de schooltijd. Het probleem reikt ver voorbij scholen. We moeten ook de populaire cultuur en reclame in vraag durven stellen.” 

"Het idee dat een smartphoneverbod op school alle problemen oplost, is een illusie" 

Jo Tondeur: “Studies tonen voor- én nadelen aan van een smartphoneverbod. Een belangrijk voordeel is dat het de fysieke activiteit bevordert. Interessant, al hoor ik vanuit het onderwijsveld dat sport en spel vaak niet altijd gestimuleerd worden op de speelplaats. Een tweede voordeel is dat het verveling uitlokt, wat kan leiden tot creativiteit. Het stimuleert leerlingen ook om anders te converseren, weg van hun schermen, en zorgt voor minder afleiding. Volgens onderzoek leiden smartphones op school tot mindere leerprestaties, al heb ik daar methodologische vragen bij. Er zijn zoveel parameters die meespelen dat het moeilijk is om dit effect correct te meten. De verwachtte winst op leerprestaties is niet bijzonder groot. Ook de contra’s van een smartphoneban zijn interessant. Jongeren moeten leren omgaan met afleiding. Als ze dit niet op school leren, waar dan wel? De digitale wereld maakt deel uit van hun identiteit. Druist een smartphoneban niet in tegen de visie van een vrije maatschappij? Het argument dat kinderen hun ouders niet kunnen bereiken tijdens de schooltijd, lijkt me minder doorslaggevend. Maar er zijn ook praktische kanttekeningen. Hoe worden smartphones bewaard? Welke kosten brengt dit mee? Welke sancties ga je toepassen? Argumenten om over na te denken.“ 

Jo Tondeur

Jo Tondeur (foto: Greetje Van Buggenhout)

Maken we ons te veel zorgen over de jeugd?   

Geert Vandermeersche: “Jongeren groeien op in een post-digitaal tijdperk, waar de digitale en fysieke wereld door elkaar lopen. Oudere generaties ervaren het online en fysieke gebeuren nog als twee aparte werelden. Dat beïnvloedt onze kijk naar jongeren. Vaak leeft het idee dat jongeren ‘allemaal achter hun scherm zitten’, terwijl wij als kind ‘heel sociaal’ waren. We creëren een verhaal, vanuit onze ervaringen en een goedbedoelde bezorgdheid, dat niet klopt. Media hebben altijd een invloed gehad op jongeren. Decennia geleden speelden televisie, muziek en magazines een grote rol, vandaag zijn dat online media. De bezorgdheid over hoe jongeren hun tijd besteden speelt elke generatie opnieuw op. Moeten we het thema uit de weg gaan? Neen. Laten we vooral in gesprek blijven. Jo Tondeur: “We moeten oppassen met het demoniseren van technologie. Innovaties worden vaak eerst weggeduwd, zoals nu met AI. Pas wanneer mensen ze beter kennen, zien ze de meerwaarde. Als we over technologie praten, moeten we specifiek zijn. Cyberpesten en het lichaamsbeeld van meisjes zijn inderdaad zorgwekkende thema’s. Maar bij outdoor learning kunnen smartphones wél nuttig zijn. Een van mijn doctoraatsstudenten voert onderzoek naar hoe jongeren hun smartphone gebruiken. Ze maken websites voor hun sportclub, leren nieuwe talen, creëren content…”  

“We moeten oppassen met het demoniseren van technologie. Innovaties worden vaak eerst weggeduwd, zoals nu met AI"

Welke tips hebben jullie voor leerkrachten?  

Geert Vandermeersche: “Ik geloof dat vele leerkrachten zullen blijven inzetten op mediageletterdheid. Toch vrees ik dat dit verbod de indruk kan wekken dat scholen hun verantwoordelijkheid hierin niet langer hoeven te nemen. Dat zou verkeerd zijn. Zorg er in ieder geval voor dat lessen over mediawijsheid een plek blijven waar de smartphone functioneel ingezet wordt. Vertrek daarbij zoveel mogelijk vanuit de realiteit van jongeren. Gaat het bijvoorbeeld over privacy-instellingen? Laat leerlingen dit dan meteen toepassen op hun apps.” Jo Tondeur: “Even belangrijk is om er tijdens andere lessen impliciet bij stil te staan. Ik hoop dat leerkrachten betrokken blijven bij de digitale leefwereld van jongeren. Durf jezelf ook in vraag te stellen. Een smartphoneverbod kan de aandacht in de klas verhogen, maar alles hangt af van je leskwaliteit. Hoe kan jij de interesse van je leerlingen aanwakkeren? Ik hoop dat dit smartphoneverbod niet enkel repressief werkt, maar het debat stimuleert en scholen aanmoedigt om in te zetten op kwalitatieve ‘speeltijd’, zoals een aanbod om te sporten, zodat het ook iets positiefs teweegbrengt.”