VUB-professor Midden-Oosten Koert Debeuf is net terug uit Syrië. “Ik wilde ruiken, zien en horen hoe Syrië nu is, na de val van het Assad-regime.” Hij was al drie keer in Syrië geweest onder Assad en drie keer tijdens de oorlog in het noorden bij de rebellen. “Ik had al een paar postrevolutionaire momenten meegemaakt, het is altijd zeer interessant om zo’n historisch moment te beleven. Bij de Syrische revolutie ben ik heel betrokken geweest, ik ken daar veel mensen, dus ik moest er gewoon bij zijn.”
Heerst er nu een totale euforie?
Koert Debeuf: “Euforie zou ik het niet noemen. Wij kunnen ons in het Westen heel moeilijk inbeelden wat het is om onder een dictatuur als die van Assad geleefd te hebben. Waarbij je het woord ‘Assad’ niet mocht uitspreken, geen enkele politieke stelling mocht innemen, waarbij het totaal onvoorspelbaar was wanneer of waarom je werd opgepakt, in de gevangenis gestopt en gemarteld. Waarbij mensen verdwenen, hele dorpen werden platgebombardeerd.”
“Je voelt nu dat de druk en de angst van die repressie is weggevallen en dat is voor velen een onbeschrijflijk moment. Letterlijk. Ik vroeg aan de schrijver Ahmed Qassar hoe die vrijheid nu voelt. Hij zei dat hij het niet weet. Dat hij wel het theoretisch concept van vrijheid gekend heeft, maar dat hij dat gevoel niet kan beschrijven, dat het zo onwennig is dat je nu wel kunt zeggen en doen wat je wilt. Dat neemt niet weg dat ze met de nieuwe situatie wel om kunnen gaan, ze spreken nu voluit over politiek en bekritiseren ook de nieuwe machthebbers van HTS (Hayat Tahrir al-Sham, het Comité voor de bevrijding van de Levant). Ze hebben daardoor het gevoel dat er nu eindelijk iets kan veranderen, dat ze invloed hebben en kunnen dromen. Voor het eerst in meer dan 50 jaar is er hoop.”
"Er is niet echt een centrale regering die in staat is om overal de orde te handhaven.”
Hoe staan de nieuwe machthebbers tegenover die plotse vrijheden en de kritiek op hen?
“Er heerst nu het algemeen gevoel dat iedereen een land wil waarbij elke geloofsovertuiging vrij is en zijn plaats krijgt. Op zich vinden de mensen het onderscheid tussen christen, soenniet of alawiet niet belangrijk. Nu is het wel zo dat die laatste groep, een minderheid van 10%, wel de macht in handen had onder Assad. Zij voelen zich het slachtoffer van weerwraak, maar er wordt door de nieuwe machthebbers op toegezien dat er geen spontane wraakacties gebeuren. En als ze gebeuren, wordt er direct ingegrepen. Een ander typerend voorbeeld is dat kort na de val van Assad tijdens Kerstmis ergens een kerstboom verbrand werd. Meteen werd het bevel gegeven om zowat elke kerstboom door een HTS-strijder te laten bewaken. Het geeft een indicatie dat er men erop wil toezien dat mensen het recht niet in eigen handen nemen. Dat is niet gemakkelijk want er is niet echt een centrale regering die in staat is om overal de orde te handhaven.”
“In zijn speech benadrukte interim-president al-Sharaa dat mannen, vrouwen en jongeren van welke strekking dan ook gelijk behandeld moeten worden. Naar die boodschap wordt wel geluisterd. Je ziet nu nog enkel Syrische vlaggen en geen HTS-vlaggen meer. Er wordt in elk geval hard aan gewerkt. Men is wel voorzichtig, sommigen zijn optimistischer dan anderen, maar het gevoel van hoop overheerst.”
Eenheid in het land bewaken is één ding maar wat doe je met de internationale machtsblokken die staan aan te schuiven?
“Het Ba’ath-regime van Syrië had een nauwe band met Rusland, de vroegere legertop werd er opgeleid. Russisch was bij wijze van spreken de tweede taal in het leger en bij heel wat diensten. Het feit dat men nu ook met Rusland praat, is dat men een ordentelijke overgang wil. Tegelijk is de boodschap van de nieuwe machthebbers heel duidelijk: we kunnen hulp gebruiken, maar we gaan geen buitenlandse agenda’s volgen. Er zijn lessen getrokken uit transities in andere landen. Die in Libië is helemaal uit de hand gelopen door buitenlandse agenda’s, ook die van Europese landen. In Egypte werd de revolutie genekt door een staatsgreep. Ze hebben lessen getrokken uit Irak waar de Amerikanen met een te grove borstel door het regime van Saddam Hoessein zijn gegaan en wat uiteindelijk tot de oprichting van IS heeft geleid. Dat wil men in Syrië allemaal vermijden.”
“Het viel me ook op dat je nu in Syrië nauwelijks politie of leger op straat ziet. Ik heb in Damascus in totaal drie HTS-strijders gezien, maar die waren er meer als toerist dan als ordehandhaver. Alles verloopt eigenlijk organisch, het mooie is dat het ook werkt.”
Tegelijk heeft Syrië een bijzonder agressieve buurman.
“Er wordt voorzichtig met Israël omgegaan. Syrië heeft nu belangrijkere katten te geselen. Sowieso zal de internationale gemeenschap Israëls bezetting van een deel van de Golanhoogte niet aanvaarden.”
Koert Debeuf (links) samen met schrijver Ahmed Qasser (midden) “Schrijver Ahmed Qassar kent wel het theoretisch concept van vrijheid, maar kan dat gevoel niet beschrijven.”
Zit er achter HTS een buitenlandse mogendheid?
“Ja en nee. Ze hebben voornamelijk gewerkt met eigen middelen die ze via belastingen tijdens hun bestuur van Idlib verkregen. Er was wel organisatorische en politieke steun vanuit Turkije, maar uiteindelijk is de strijd tegen Assad onwaarschijnlijk vlot verlopen. Ze hadden hun opstand heel goed voorbereid en op het moment dat Hezbollah (die Assad steunden) verzwakt werd in de oorlog met Israël, brak het moment van de aanval aan. Het ging alleen veel sneller dan wie ook maar vermoedde, de troepen van Assad hebben niet willen vechten.”
Moet je hen een kans geven?
“Absoluut. Het is zeer opmerkelijk dat Ahmed al-Sharaa, als een van de grote leiders van de internationale Jihad en Al Quada, een intellectuele weg heeft afgelegd door nu een pluralistische samenleving te willen installeren. Ik hoorde van velen dat hij het Jihadistisch pad volledig heeft verlaten. Volgens mij is het islamitisch extremisme wat we de laatste decennia kenden sinds tien jaar over haar hoogtepunt heen. De harde lijn en de misinterpretatie van de islam wordt meer en meer verlaten, dat zien we ook in andere Arabische landen. Voor alle duidelijkheid: met vallen en opstaan. Wat je nu in Syrië ziet, kan een trendsetter zijn. Als dit lukt, zal dit goed nieuws betekenen voor de hele regio.”
“Het land ligt in puin, er is geen economie meer. Om dit experiment een kans te geven, moeten wij daar massaal gaan investeren.”
“Ik had gehoopt op een meeting met al-Sharaa, dat is uiteindelijk niet gelukt. Ik had hem willen vragen wat de clicks in zijn denken zijn geweest. Hij heeft blijkbaar jaren gewerkt aan de de-radicalisering van zijn eigen strijders. Daar is hij in geslaagd. In het begin was er een voelbare spanning tussen de mensen uit Damascus en Aleppo en de strijders die vaak van het platteland komen. Nu zie je dat beide partijen zich aan elkaar aanpassen en dat de intellectuele tocht van de-radicalisering mede daardoor enorm versneld wordt.”
Ze willen hun problemen zelf aanpakken, maar hoe groot is de nood aan financiële hulp?
“Die nood is gigantisch. Het land ligt in puin, er is geen economie meer, geen benzine of elektriciteit, vaak geen verwarming en nauwelijks eten. Om die situatie te verbeteren en om dit experiment een kans te geven, moeten wij daar massaal gaan investeren. Het is een stap in het donker, maar we kunnen ook niet wachten om er zeker van te zijn dat het de goede kant opgaat. Want hoe lang moet je dan wachten? En wat is de goede kant? Tegelijkertijd hebben wij als Westen ook al heel veel verprutst door zelf te gaan bepalen hoe een land zich moet opbouwen. Met alle gevolgen van dien. Wij moeten niet meer ergens komen om te zeggen dat we het weten, want we weten het niet. We zullen zien, stap voor stap. Ik vind dat er voorlopig veel reden is voor optimisme.”