Escaleert het conflict in het Midden-Oosten tot een grote oorlog? En in welke mate dragen de spanningen tussen Iran en Israël - ooit bondgenoten, nu gezworen vijanden – ertoe bij? ‘Een open oorlog zou een regelrechte ramp zijn voor de Iraanse burgers, die al jaren gebukt gaan onder zware staatsrepressie en een economische crisis’, aldus Iran-kenner en VUB-politicologe Elly Mansoury.
In de oorlog tussen Israël en Hamas dreigt nu ook de decennialange schaduwoorlog tussen Iran en Israël te escaleren. Hun vijandschap heeft al een lange geschiedenis?
Elly Mansoury: “Het conflict is zo’n 40 jaar geleden begonnen, met de Islamitische Revolutie in 1979. De sjah van Iran werd toen afgezet, en een nieuwe, Islamitische regering onder leiding van Ayatollah Khomeini kwam aan de macht. Sindsdien werden alle banden met Israël verbroken en werd het land als de aartsrivaal van het Islamitische regime beschouwd, omdat het alsmaar meer een koloniale dreiging voor de Palestijnen vormde en dus voor de hele regio. De nieuwe Gaza-oorlog heeft de al gespannen relatie tussen de twee landen de laatste maanden nog meer onder druk gezet. Iran steunt niet alleen de Palestijnse terreurgroep Hamas in de Gzastrook, maar ook de sjiitische Hezbollah-beweging in Libanon, allebei uitgesproken vijanden van Israël.”
Waren er concrete aanleidingen voor die nieuwe hoogspanning tussen beide landen?
Mansoury: “Eén ervan was toen Israël op 1 april jl. een luchtaanval uitvoerde op de Iraanse ambassade in de Syrische hoofdstad Damascus. Daarbij kwamen 13 mensen om het leven. Een tweede was toen Israël eind september een grondoffensief in Zuid-Libanon startte en Hezbollah-leider Hassan Nasrallah tijdens een bombardement op een buitenwijk van de Libanese hoofdstad Beiroet om het leven kwam. Als vergeldingsactie vuurde het Iraanse leger op 1 oktober bijna 200 ballistische raketten af op Israël. Wat allicht een nieuwe wraakactie van Israël tot gevolg zal hebben. Alleen is voorlopig nog niet duidelijk hoe en wanneer. Naar mijn gevoel krijgt Israël tot nog toe ‘carte blanche’ van zijn westerse bondgenoten, inclusief Europa en dus wij. Als je ziet hoe die oorlog blijft uitdijen. Als je ziet in welke mensonwaardige omstandigheden de mensen in Gaza zich bevinden. Hoe Israël op dit moment ook de blauwhelmen in Libanon letterlijk wegschiet. Dan lijkt het erop dat Israël voorlopig niet zal stoppen. En voorlopig ook niet gestopt zal worden.“
“Ik vind dat we ons opnieuw in een morele crisis bevinden."
En dus dreigt het van kwaad naar erger te gaan?
Mansoury: “Wat vooral heel gevaarlijk is, is het discours van Netanyahu: ‘We boeken vooruitgang. We zijn Hamas in Gaza aan het verzwakken’ en ‘We zijn Hezbollah aan het verzwakken’. Het is een militair discours, dat geenszins inhoudt: ‘We gaan op deze manier veiligheid creëren’, noch in het Midden-Oosten, noch in Europa of de VS. We hebben allemaal jammer genoeg de aanvallen van IS (Islamitische Staat) meegemaakt, en ik vrees dat we opnieuw zoiets zullen meemaken, zolang er geen staakt-het-vuren is, zolang er geen politieke en rechtvaardige oplossingen zijn voor Palestina, het lot van de Palestijnen en de Israëlische gijzelaars.”
Terug naar de aangekondigde wraakactie van Israël op de eerdere rakettenaanval van Iran: hoe schat u die in?
Mansoury: “Het Israëlisch leger lost hier uiteraard niets over. Er waren wel gesprekken tussen de VS en Israël waarbij Biden te kennen heeft gegeven dat hij een aanval op nucleaire faciliteiten van Iran niet zou steunen. Alleen houdt Israël niet altijd rekening met zulke adviezen. Concreet zijn er op dit moment drie opties mogelijk: 1. een aanval op die nucleaire installaties, wat dus vanwege de VS ten stelligste wordt afgeraden, 2. een aanval op de olie-installaties. Iran heeft hierover al aan de Arabische buurlanden laten weten dat, àls ze hun luchtruim zullen openstellen voor een Israëlische aanval, zij op hun beurt hún oliereserves zullen aanvallen, waardoor dat zou kunnen leiden tot een mondiale oliecrisis, en 3. een aanval op de militaire basissen. “
U heeft Iraanse roots en woont in België: hoe zwaar is het voor u om de situatie in uw land te volgen?
Mansoury: “Dat weegt zwaar. Heel zwaar. Ik ben fysiek hier, maar mijn roots liggen in Iran. Het eerste wat ik ’s ochtends doe, is alle internationale nieuwsberichten checken. Momenteel maak ik mij elke nacht opnieuw zorgen over wat er de afgelopen uren gebeurd zou zijn. Heel pijnlijk. We weten allemaal dat Israël op militair en hoogtechnologisch vlak sterker staat. En dus: hoe ziet de toekomt eruit? Voorlopig is het koffiedik kijken hoezeer deze oorlog nog zal uitbreiden en wat de gevolgen ervan zullen zijn voor de Palestijnen, Libanezen, Iraniërs, Jordaniërs, enz...”
Hoe ervaart de Iranese bevolking dit conflict, deze dreiging?
Mansoury: ”Die is vooral heel ongerust. Er is een deel van de bevolking dat het regime aanhangt en akkoord gaat met wat ze ook doen, zolang het maar strookt met hun ideologie. Er is een ander deel dat het misschien wel eens is met Israël, niet omwille van Israël, maar eerder vanuit een woede over het terreurregime waar Iran ook bekend om staat. De anti-regimeprotesten – genaamd ‘Vrouw, Leven, Vrijheid’ - in 2022-23 hebben het Islamitische regime niet omvergeworpen, maar er is wel een culturele en feministische revolutie tot stand gebracht. Ondanks het bloedbad dat de oproer- en zedenpolitie toen heeft veroorzaakt, zijn er vandaag nog steeds Iraanse vrouwen die met de steun van mannen op straat geen hoofddoek dragen. Maar de meerderheid is vooral heel bang voor nog meer instabiliteit, naast de economische crisis die het land al lang tijd treft, met een inflatie van rond de 40 procent, met een munt die blijft kelderen. Het merendeel van de Iraanse bevolking heeft het moeilijk om zijn hoofd boven water te houden en heeft heel veel angst dat daar nog eens een oorlog bovenop komt.”
Hoe vindt u dat de westerse pers (en gemiddelde mens) naar Iran en het aanslepende conflict kijkt? Neutraal genoeg of toch met een zekere bias?
Mansoury: “Ik vind dat we ons opnieuw in een morele crisis bevinden. Na de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust hebben we gezegd: ‘Nooit meer’. De Verenigde Naties werden opgericht om genocide en onderdrukking te voorkomen. Wel, om het cru te stellen, ik heb het gevoel dat dat vandaag – opnieuw -, na bijvoorbeeld de genocide in Rwanda en Bosnië, alsmaar minder voorstelt. Er zijn wel toespraken van landen die Israël op de vingers tikken, die veroordelen in welke gruwel de Palestijnen moeten overleven, maar eigenlijk merk je ook dat die democratische idealen en mensenrechten buiten de westerse landen in de feiten vaak heel gelimiteerd zijn. Alsof er met twee maten en gewichten wordt gewogen. Als we kijken naar de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, dan zijn we het er allemaal over eens dat het onaanvaardbaar is om een ander land te bezetten. Alleen doet Israël sinds decennia met Palestina exact hetzelfde. Maar dat lijken veel politici anders te percipiëren. “
Kan dit conflict, deze potentiële oorlog, ook gevolgen hebben voor het Westen?
Mansoury: “Deze oorlog is voor ‘ons’ vaak nog de ver-van-mijn-bed-show, maar helaas heeft ze veel meer met Europa en met onze veiligheid te maken dan we beseffen. Vele analisten zijn ervan overtuigd dat IS is ontstaan na de Amerikaanse invasie in Irak. In dat opzicht is het discours van Netanyahu ‘we gaan ze allemaal ontmantelen en dan komt het in orde’ heel simplistisch én uiterst gevaarlijk. Dit conflict stopt niet aan de grenzen van het Midden-Oosten.”
BIO
Elly Mansoury is een Belgisch-Iraanse politicoloog aan de VUB.