Testerep, tot in de late middeleeuwen een eiland aan de Noordzeekust, is vandaag verzonken. Met een multidisciplinair team doet landschapsarcheoloog Soetkin Vervust onderzoek naar het verdwenen eiland. Hoe kon het verdwijnen? En welke lessen kunnen we trekken voor de toekomst, nu de zeespiegel steeds sneller stijgt? Het grote publiek komt het vanaf 21 december te weten op de expo over Testerep in de Venetiaanse Gaanderijen in Oostende. âDe zone achter de dijken is een badkuip geworden.â
Als jij vertelt dat je onderzoek doet naar het verzonken eiland Testerep, weet de man in de straat dan waar het over gaat?
âBij mensen die aan de kust wonen, gaat er meestal wel een belletje rinkelen. Daarbuiten merk ik dat het niet tot de algemene kennis behoort dat de plaatsnamen Westende, Middelkerke en Oostende gelinkt zijn aan het feit dat ze alle drie ooit op een eiland lagen. âEcht,â zeggen ze dan verbaasd. âInteressant!â Dat is altijd wel een goede introductie. Testerep prikkelt de verbeelding. Dat is trouwens ook de reden waarom we deze casestudy hebben gekozen. Ons onderzoek naar Testerep kadert in een ruimer onderzoeksproject van het FWO rond hoe onze kust de laatste 5000 jaar is geĂ«volueerd. Welke landschappelijke veranderingen zijn er geweest? En welke factoren hebben die veranderingen veroorzaakt? Daarbinnen zochten we een goed verhaal. Testerep was ideaal. Zeg nu zelf: een verzonken eiland met verdwenen nederzettingen⊠dat spreekt aan, ook bij de reviewers van FWO die gekozen hebben het project te financieren. (lacht)â
âSinds de late middeleeuwen hebben we het kustlandschap in een vaste plooi proberen te leggenâ
Een boeiend verhaal is Ă©Ă©n ding, maar had deze casestudy inhoudelijk ook genoeg aanknopingspunten voor dat onderzoek naar de evolutie van de kustlijn?
âZeker. Alle grote landschappelijke veranderingen die onze kust door de eeuwen heen heeft doorgemaakt, hebben er hun sporen nagelaten. Onze kust was voor het grootste deel van haar geschiedenis een dynamisch landschap van slikken, schorren en zich verplaatsende getijdengeulen, iets wat je vandaag de dag enkel nog hebt in het Zwin. In de middenkust had je een getijdengeul die min of meer parallel liep met de kustlijn. Daardoor kreeg je een langgerekte strook land in de vorm van een eiland. Die strook stond in de middeleeuwen bekend onder de naam 'Testerep'. Het is ook tijdens de middeleeuwen dat men dat natte, natuurlijke landschap intensiever wilde gebruiken voor landbouw. Stelselmatig is men die grote getijdengeul gaan bedijken en uiteindelijk heeft men ze volledig afgedamd. Daardoor is de geul verzand â vandaag de dag kun je ze herkennen als een lager gelegen zone in de polders â en was Testerep niet langer een eiland maar deel van het vasteland. Tegelijk is door de eeuwen heen een groot deel van de zeewaartse kant van het eiland verdwenen onder de golven. Dit betekent dat je dus zowel bovengrondse als ondergrondse sporen hebt, op zee en op land bovendien. Voor het onderzoek krijgen we daardoor data van mariene geologen van het Vlaams Instituut voor de Zee Ă©n van ons als archeologen. We kunnen met andere woorden dubbel zoveel informatie vergaren.â
Over de reden dat de kustlijn landinwaarts is opgeschoven en het eiland is verdwenen, doen verschillende theorieën de ronde. Er was de grote Sint-Vincentiusstorm van 1394, maar ook de stijging van de zeespiegel en de afdamming van de getijdengeul zouden een rol hebben gespeeld⊠Heeft jullie onderzoek nieuwe inzichten opgeleverd?
âAan die fase zijn we nu aanbeland. Op basis van de data die we verzameld hebben op land en op zee, hebben we reconstructiekaarten gemaakt voor verschillende tijdsperiodes. 4000 jaar geleden was onze kust een zoetwaterveenmoeras, 2000 jaar geleden had de zee het landschap ingenomen via grote getijdengeulen, 1000 jaar geleden startte de inpoldering en zagen we de kustlijn door de eeuwen heen landwaarts opschuiven. Nu willen we achterhalen wat de factoren zijn die voor die grote veranderingen hebben gezorgd. Door op onze reconstructiekaarten de computermodellen van waterbouwkundig ingenieurs van de KU Leuven los te laten, hopen we betrouwbare langetermijnvoorspellingen te kunnen doen over het verleden: hindcasten, zoals dat heet. Genre: 2000 jaar geleden stonden we op punt A, 1000 jaar later op punt B. Hoe zijn we van het ene op het andere punt geraakt? Gaat dat met getij- en golfwerking alleen? Wat als we een (zware) storm op dat landschap loslaten, of menselijke impact simuleren zoals het verlagen van het land door turfwinning of het afsluiten van geulen met dammen? Vervolgens willen we gaan kijken hoe we die kennis over de langetermijnprocessen van sedimenttransport aan de kust kunnen gebruiken om mee te bouwen aan een duurzame kustbescherming voor de toekomst. De kaarten en computermodellen staan klaar, momenteel voeren we de eerste testen uit. Ons onderzoek loopt tot eind 2025, dan hoop ik de definitieve antwoorden te kunnen geven.â
âDe inpoldering, bijhorende inklinking en verlaging van het hinterland is bijna overal langs de Noordzeekusten gebeurd"
Zijn er bepaalde veronderstellingen waar je veel van verwacht?
âDoorheen de geschiedenis zijn er altijd stormen geweest en ook de stijging van de zeespiegel liep tot de twintigste eeuw gedurende duizenden jaren altijd vrij constant en erg traag. Of die factoren meer of minder impact hebben, hangt in onze ogen sterk samen met menselijke ingrepen en keuzes uit het verleden. Sinds de late middeleeuwen hebben we het van nature dynamische kustlandschap in een vaste plooi proberen te leggen door dijken te gaan aanleggen en getijdengeulen af te dammen. Dat zorgde er sindsdien voor dat de zee geen sediment meer afzet, het land niet meer mee ophoogt en de polders dus gevaarlijk laag zijn komen te liggen voor overstromingen vanuit zee Ă©n vanuit het binnenland. Ook de duinen zijn fel geĂ«xploiteerd en zodoende gedegradeerd. Als je je dan pal op de kustlijn vestigt, breng je jezelf in een kwetsbare situatie. Dat hebben we gezien met Testerep.â
Het klinkt ook als een onheilspellende waarschuwing voor vandaag.
âKlopt. De situatie is vandaag de dag erg precair, met onze kustlijn die sinds de opkomst van het toerisme meer en meer volgebouwd raakt. De zone achter de dijken is een badkuip geworden. Als de dijken zouden breken, komen we in een heel gevaarlijke situatie terecht. We hebben nood aan kustbescherming, en niet onder de vorm van een harde zeedijk. Op termijn is dat niet houdbaar. Zeker niet als je weet dat de zeespiegel aan onze kust de laatste 5000 jaar maar met zeven cm per eeuw steeg, terwijl door de klimaatverandering de meeste modellen een zeespiegelstijging van een meter voorzien tegen het einde van de eeuw. Er zullen andere maatregelen nodig zijn.â
Is dit probleem eigen aan de Belgische kust of gaat het om een fenomeen dat wijder verspreid is rond de Noordzee?
âDe inpoldering, bijhorende inklinking en verlaging van het hinterland is bijna overal langs de Noordzeekusten gebeurd, van Frankrijk tot Denemarken. Ondertussen zitten we allemaal met dezelfde problematieken. Naast de coördinatie van het Testerep-project, heb ik mijn eigen senior postdoc-project. Daarvoor doe ik onderzoek naar vroege bedijking in het noorden van Duitsland en Denemarken.â
Wat kunnen jullie betekenen voor stakeholders zoals de stad Oostende of de gemeente Middelkerke?
âEen Strategisch Basis-Onderzoek (SBO) van FWO moet ook altijd een maatschappelijke finaliteit hebben. Zo is het idee ontstaan om mensen via het Testerep-verhaal bewust te maken van de noodzaak aan maatregelen. Zo wil men vandaag inzetten op het opnieuw laten groeien van duinen voor onze dijken.â
Wat zal er te zien zijn op de expo?
âDe expo focust op het verhaal van Oostende en zal laten zien hoe het huidige Oostende eigenlijk een tweede versie van de stad is, na het wegvagen van de eerdere middeleeuwse stad door de zee.â
Bio Soetkin Vervust
Soetkin Vervust is landschapsarcheoloog en als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de VUB. Ze coördineert het Testerep-project dat onderzoekt hoe onze kustlijn de voorbije 5000 jaar is veranderd.
Reis door de tijd met de archeologen van de VUB!
Dankzij het baanbrekende werk van de onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel herleeft het middeleeuwse Oostende op een manier die je nooit eerder zag. Met geavanceerde technieken zoals innovatieve bodemscans en historische 3D-reconstructies hebben de wetenschappers van de VUB het geheimzinnige eiland Testerep opnieuw op de kaart gezet. Kom ontdekken hoe hun toewijding en wetenschappelijke inzichten het verleden ontrafelen, en hoe deze kennis ons inspireert om de toekomst te begrijpen. Van archeologische vondsten tot digitale verhalen â deze expo brengt wetenschap tot leven!
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
Creëer mee(r) impact Ontvang uitnodigingen voor VUB's publieksactiviteiten
