“Het is een kwestie van tijd voor de trollen mee verhuizen”

Moeten overheden weg van X, nu Elon Musk daar de plak zwaait? Is Bluesky het nieuwe beloofde land? Hoe gaan we om met de bocht van Zuckerberg? En wat is de geopolitieke impact van TikTok en DeepSeek? Veel stof tot nadenken, dat we graag in de richting van Rob Heyman (VUB/SMIT) blazen. Rob is coördinator van het Vlaams Kenniscentrum Data & Maatschappij, een hub waarin onderzoekers van de VUB, UGent en KU Leuven samen kennis over de ethische, maatschappelijke en juridische aspecten van artificiële intelligentie vertalen voor bedrijven en beleidsmakers. 

Een echte X-odus is het niet, maar toch. Sinds Elon Musk in oktober 2022 Twitter kocht en er een dikke X overheen tekende, schroefden veel mensen hun gebruik terug of sloten hun account af. Dertig Vlaamse organisaties – van Cavaria tot Chiro – kozen een symbolische datum om collectief X te verlaten: 20 januari, de dag dat Donald Trump als president aantrad. Begrijpelijk, vindt Rob Heyman. “X zit tegenwoordig vol haatspraak, desinformatie en politieke manipulatie. Persoonlijk blijf ik wel aanwezig, maar dan als passieve toeschouwer. Ook met het Kenniscentrum Data & Maatschappij hebben we onze Twitter-handle behouden. Dat is een kwestie van veiligheid - anders kan gelijk welke kwiet onder onze naam van alles online gooien. We posten dus niets meer, maar zeggen wel: als je updates wil, zoek ons dan op Bluesky.”

Is X zijn leidende positie als debatforum nu kwijt?
Rob Heyman: “Ze hebben nog altijd 300 miljoen gebruikers, met die nuance dat daar een onbekend aantal bots bij zitten. Bluesky zit nog maar aan 28 miljoen."

Een evenwichtig debatforum is X wel niet meer?
“X heeft zich net als Elon Musk zelf georiënteerd op vrije meningsuiting zoals Donald Trump die ziet: iedereen moet zogezegd alles kunnen zeggen wat hij wil. Alleen: als minderheden dat doen, worden ze zwaar afgestraft. Het wordt moeilijk om op zo’n platform te blijven. Van zodra je iets ‘verkeerds’ post, krijg je een stroom van bagger, beledigingen en bedreigingen van rechtse internettrollen over je heen.”

Is Bluesky onze hoop in bange dagen?
“Misschien, maar dat is dan vooral omdat die trollen nu even in snelheid gepakt zijn. Als zij binnenkort ook verhuizen, zal Bluesky daar niet meteen een antwoord op klaar hebben.”

Zal Bluesky even pieken en dan wegdeemsteren, zoals Mastodon?
“Bluesky heeft wel iets voor op Mastodon. Beiden zijn qua architectuur gedecentraliseerd: ze zijn voor hun functioneren niet afhankelijk van één eigenaar en één centrale server. Maar bij Mastodon is ook de financiering decentraal, terwijl Bluesky centraal gefinancierd wordt – het is een spin-off van Twitter, opgezet met geld van een Twitter-oprichter en andere investeerders. Dat biedt financieel een stabieler fundament voor de groei van het platform. Ze denken er ook aan om een betalend lidmaatschapsmodel in te voeren, om de kosten te dragen.”

Maakt Bluesky echt een kans om groot te worden?
“Supersaai antwoord: only time will tell. Het lijkt me in elk geval minder onmogelijk dan een nieuwe Facebook, WhatsApp, Instagram of Telegram lanceren. Zo’n platform kan maar slagen als een kritische massa de overstap maakt. Dat ligt moeilijk, omdat netwerken van vrienden en andere sociale contacten heel immobiel zijn. Je krijgt al die mensen gewoon niet mee naar een ander platform. De laatste massaexodus was van My Space en Netlog naar Facebook. Het is zoals een café: je kunt ruzie hebben met de cafébaas, maar als je vrienden daar blijven afspreken, zul je ook niet snel van café veranderen.”

X en Bluesky zijn anders?
“Daar zit je niet voor je vrienden, maar om informatie te delen. Je hoeft dus dat hele netwerk niet mee te nemen. Je kunt op Bluesky al veel doen zonder dat je X gaat missen.”

Eindigen we straks met twee aparte grote platformen, een links en een rechts?
“Wie weet. Vandaag is Bluesky in elk geval een veiliger en constructiever alternatief. Maar zoals ik al zei: er is niets dat de trollen tegenhoudt om ook op Bluesky hun vuilbak over andere gebruikers uit te kieperen en desinformatie te verspreiden. Dat is wellicht maar een kwestie van tijd.”

Kan Threads de derde hond in het spel worden?
“Mark Zuckerberg probeert met Threads de functionaliteit van X na te bootsen, om die gebruikers naar Meta te krijgen, maar dat lukt niet zo best.”

Mark Zuckerberg maakte begin dit jaar een bocht op het vlak van vrije meningsuiting. In Amerika vervangt hij de professionele factcheckers door een systeem van moderatoren, naar het model van de community notes op X.
“Mark Zuckerberg heeft altijd hard geprobeerd om niet als een politieke actor beschouwd te worden, maar ook dat lukt niet zo best. Facebook krijgt al heel lang het verwijt dat het niet neutraal is. Toen Obama verkozen werd, waren republikeinen boos omdat het platform zogezegd geen ruimte gaf aan conservatieve stemmen. Ze drongen aan op factchecks van de content, stel je voor. (lacht) Over de bocht van Zuckerberg moet je niet verbaasd zijn, dat is eerder politiek opportunisme. Hij is altijd een koele minnaar geweest van professionele factcheckers, want dat zijn mensen en mensen kosten geld. Als hij het kan oplossen of automatiseren met een algoritme, dan zal hij het zeker niet laten. Dat het afvoeren van die factcheckers in het kraam van Trump en de Maga-beweging past, is mooi meegenomen.”

Community notes worden gemaakt door vrijwillige moderatoren. Hoe werkt het?
“Dat zijn gebruikers die op vrijwillige basis contextuele informatie toevoegen aan berichten die mogelijk misleidend zijn. Als Elon Musk bijvoorbeeld een landkaart post waarop Iran omsingeld is door tientallen Amerikaanse militaire basissen, dan kan iemand een community note maken die dat bijstuurt: de Amerikanen hebben daar maar twee basissen, en ze liggen niet vlakbij de grens. In dit geval reageerde Musk met de boodschap dat het maar ‘voor de grap’ was.”

"Het internet is internationaal en de gebruikers stemmen met hun voeten: ze kiezen voor de beste service, Chinees of niet"

Wie maakt zo’n community note?
“Een premoderator. Die mag nog niet zelf modereren, maar zit in een voortraject, om te bewijzen dat hij tot een geschikte moderator kan uitgroeien. Premoderatoren stellen zichzelf kandidaat en worden geselecteerd door een algoritme - hoe dat precies gaat, weten we niet. Het zouden wel overwegend expliciet politiek geëngageerde mensen zijn, vooral aan de uiteinden van het spectrum. Mensen die de waarheid eerder in het midden zoeken, stellen zich meestal geen kandidaat.”  

Wat gebeurt er daarna met die community note?
“Een groepje moderatoren moet beslissen of ze het een goede of een slechte community note vinden. Daarbij wordt gestreefd naar unanimiteit. De meerderheid wint.”

Als een premoderator het tot moderator wil schoppen, kan hij dus maar beter de stem van die meerderheid vertolken?
“Dat klopt. Het algoritme beloont mensen die het verhaal van de meerderheid volgen. Op X zijn dat vooral mensen met een Maga-visie. De verliezers van dit systeem zijn mensen van kleur, LGBTQ+-ers en andere minderheden. Die groepen zijn te klein om tegengas te geven. Anderzijds: deze groepen hebben het ook op andere sociale media moeilijk. Niets is gemakkelijker dan trollen en gaybashen.”

Zijn we niet te veel gefixeerd op die Amerikaanse platformen? TikTok veegt ze allemaal weg, en DeepSeek doet dat straks misschien nog eens dunnetjes over met AI. Zal het China zijn dat over de digitale golven heerst?
“TikTok en DeepSeek, dat is eigenlijk twee keer hetzelfde verhaal. Dat van Amerika dat beseft: oei, het populairste sociale mediaplatform in de VS is al Chinees, en nu krijgen Amerikaanse spelers als OpenAI en Nvidia ook nog eens klappen door de opkomst van het Chinese DeepSeek.”

Wat betekent die Chinese golf voor de VS?
“Eén: een heleboel Amerikaanse advertentie-inkomsten gaan naar China. Twee: de Chinese overheid heeft toegang tot de data van honderden miljoenen Amerikanen. Op de Amerikaanse platformen probeert de staatsveiligheidsdienst NSA ook wel aan data te komen, maar voor de rest waren de Amerikaanse gebruikers zogezegd veilig.”

Geeft China de Amerikanen een koekje van eigen deeg?
“Eigenlijk wel. De Patriot Act gaf Amerikaanse autoriteiten toegang tot de gegevens van Europese en andere buitenlandse gebruikers, zelfs als die niet in de VS opgeslagen waren. De nationale veiligheid van de VS was belangrijker dan de privacy van al die mensen.”

Kan Trump het TikTok-tij nog keren?
“Je kun de massa niet tegenhouden. Het internet is internationaal en de gebruikers stemmen met hun voeten: ze kiezen voor de beste service, Chinees of niet. Wat de geopolitieke gevolgen zijn, kan hen niet schelen. Toen TikTok even offline ging, begonnen veel mensen al naar een ander Chinees platform te verhuizen. Musk en Zuckerberg zijn meegegaan in het Maga-verhaal en hebben hun diensten naar Texas verplaatst, maar als ze niet opletten, zijn ze binnenkort zelf yesterday’s shit.”

Gaat het met DeepSeek dezelfde richting uit?
“DeepSeek is nu al de tweede meest gedownloade app. Dat is opnieuw een knauw in het hele idee dat de Amerikanen de technologische leiders zijn.”

"De Europese versnippering – met al die grenzen en talen - blijft ons parten spelen"

Wat betekent dit voor de Europese gebruikers?
“Hopelijk is het een wake-up call en dringt het besef door dat we qua privacy op de Amerikaanse platformen niet veel beter af zijn dan op de Chinese. Deze week schreef iemand in de krant De Tijd: ‘opletten toch met DeepSeek, voor je privacy’. Maar met Open AI moet je evengoed opletten voor je privacy! Akkoord, China schendt mensenrechten en we delen een cultuur met Amerika, maar wat is voor de rest het verschil? Nieuwe bazen, maar geen nieuwe regels.”

Wat zou je zelf nooit doen online?
“Op een forum onder je eigen naam ervaringen uitwisselen over een ziekte of andere privacygevoelige thema’s. Gebruik daar een pseudoniem voor. Je weet nooit hoe die data in de toekomst misbruikt kunnen worden.”

Post je zelf nog veel?
“Ik volg en kijk, maar post zelf niets. Ik ben dus een echte lurker, net als negentig procent van de sociale media-gebruikers trouwens. Van de overige tien procent doet negen procent niets anders dan delen. Slechts één procent maakt echte content. Met Facebook ben ik gestopt. Daar was ik helemaal klaar mee nadat ik er een doctoraat over had geschreven.” (lacht)

DeepSeek presteert even goed als andere AI-systemen, maar kost veel minder geld. Is dit een opportuniteit voor Europa en het Europees AI-onderzoek, dat niet met miljarden kan gooien? 
“Misschien, maar de obstakels blijven. De Europese versnippering – met al die grenzen en talen - blijft ons parten spelen. In Nederland heeft men 13,5 miljoen geïnvesteerd om een large language model te maken op basis van het Nederlands, maar dat loopt moeilijk omdat we een kleine taal hebben. Er zijn te weinig taaldata voorhanden. Bovendien mikken ze op de complexiteit van GPT3, een model van twee jaar geleden en dus niet bepaald state-of-the-art. De Chinezen hebben wel grote talen en heel veel gebruikers.”

Ze doen daar ook niet moeilijk over privacy.
“China kan al die data inderdaad probleemloos gebruiken, zonder rekening te houden met privacy-beperkingen. Dat kunnen wij niet. We zijn een beetje het slachtoffer van onze eigen privacywetgeving geworden. Grote bedrijven zoals Facebook en Google hebben genoeg geld om juristen te betalen die proactief gaten zoeken in de GDPR en de wetgeving slim implementeren. Onze bedrijven hebben die schaal niet. Door gebrek aan goede informatie hebben ze achterstand opgelopen. Nu, ik vind dat we ons daar niet achter moeten verschuilen. We mogen die fouten alleen niet herhalen. Het is aan onze regelgevers om hun nek eens uit te steken en na te denken of er onder bepaalde omstandigheden toch geen juridische grijze zone mogelijk is.”