“AI bevestigt onze eigen ideeën, terwijl we net leren van meningsverschillen en conflicten”

Wil je AI beter begrijpen, of kritisch leren kijken naar media en technologie? Ontdek onze opleidingen.

Artificiële intelligentie is nu al niet meer weg te denken uit ons leven en ons werk. Dit is nog maar het begin, voorspelt Pattie Maes. Zij startte haar wetenschappelijke loopbaan aan de VUB en doet sinds 1989 baanbrekend onderzoek naar kunstmatige intelligentie aan het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology (MIT). 

Pattie Maes: “AI wordt dé interface die ons met andere mensen en de wereld van informatie verbindt. De overgang van massamedia naar sociale media zorgde voor meer polarisatie en sociale versplintering. Steeds meer mensen verzeilen in een bubbel van gelijkgestemden. AI zal dat effect nog versterken. Chatbots zullen je vertellen wat je wil horen, niet wat je beter zou horen als je op zoek bent naar de waarheid. Zoekmachines als Google worden verdrongen door AI-systemen die zelf een samenvatting formuleren als antwoord op je zoekopdracht.”

Dat is gevaarlijk?

Pattie Maes: “Ja. AI-systemen maken nog altijd veel fouten. De informatie kan dus verkeerd zijn. Bovendien is AI bevooroordeeld. Als je een zoekmachine gebruikt, moet je de artikels zelf lezen en samenvatten. AI neemt dat van jou over, maar vaak met een bias. Die sluipt onbewust in het algoritme of wordt er bewust in verwerkt.”
 

“Je moet jezelf ook kritische vragen kunnen en durven stellen. Wat is de functie van AI in mijn leven, mijn studies, mijn werk? Heb ik hierbij ook iets te verliezen? En wil ik dat wel?”

Vormt AI een risico voor de democratie?

Paola: “Het is een gigantisch probleem. Bijna alle populaire AI-gedreven toepassingen worden ontwikkeld door bedrijven. Zij bouwen deze toepassingen in de eerste plaats niet om de maatschappij of de mensheid ten goede te komen, maar om geld te verdienen. Dat kan haaks staan op democratische waarden. Ondertussen is de informatie-infrastructuur die men ontwikkeld heeft een essentieel onderdeel van ons dagelijks leven geworden. Het lijkt me logisch dat burgers, in samenspraak met de overheid, inspraak krijgen in hoe de infrastructuur die ons dagelijks leven bepaalt wordt gerund. Vergelijk het met infrastructuur voor elektriciteitsdistributie, voor spoorwegen,… Daar zijn veel checks en balances in verwerkt – burgers en de overheid beslissen mee wat ze willen en wat niet. “
 

“jij leest de krant, maar de krant leest jou niet. Sociale media en artificiële intelligentie doen dat wel. Vervolgens schuiven ze je meer en meer van hetzelfde toe, maar dan steeds extremer”
 

Is dit een typisch Europese opmerking, of zijn ze hier in Amerika ook bezorgd over?

Pattie: “Ja hoor, meer dan ooit. De schrik zit er goed in, nu Trump aan de macht is. Tot voor kort wilden AI-bedrijven inderdaad alleen geld verdienen. Maar nu zie je dat regeringen er ook hun zegje over willen doen, net omdat het zo’n krachtige technologie is.”

Is dat dan zo anders dan vroeger? Kranten willen ook geld verdienen en kunnen ook voor ondemocratische doeleinden ingezet worden.

Pattie: “Met artificiële intelligentie gaat het subtieler. AI is heel duur, bedrijven hebben continu enorm veel geld nodig om nieuwe modellen te trainen. De Trump-administratie gaat nu vele miljarden pompen in OpenAI van Sam Altman. Niemand zal verbaasd zijn als daar straks een wederdienst voor wordt gevraagd. Een ander belangrijk verschil: jij leest de krant, maar de krant leest jou niet. Sociale media en artificiële intelligentie doen dat wel. Vervolgens schuiven ze je meer en meer van hetzelfde toe, maar dan steeds extremer. Want dan blijf je scrollen en lezen. Dat levert advertentiedollars op. Hoe beter ze je kennen, hoe vlotter dat gaat. Daarom heeft Sam Altman vorige week nog aangekondigd dat ChatGPT alle informatie uit al je sessies zal bijhouden.”

Om je politiek te beïnvloeden?

Pattie: “Dat zou kunnen. Maar ook om producten te slijten. Dat kan op een heel subtiele manier. Als je een AI-chatbot bijvoorbeeld vraagt hoe je een jobinterview moet voorbereiden, kan die bepaalde kledij voorstellen en meteen een bepaald kledijmerk suggereren – dat is dan niet toevallig een merk dat betaalt om vermeld te worden in dit soort van conversaties. Je zult niet voelen dat het reclame is.” 
 

“Het mondiale technologiebeleid lijkt nu wel een tweespalt, met twee grote visies: Big Tech in Amerika en Big State in China. Terwijl er, met een beetje politieke verbeeldingskracht, veel meer opties mogelijk zijn”

Is Europa het juiste niveau hiervoor?

Paola: “Nationale politici schuiven het AI-thema toch een beetje te gemakkelijk naar Europa door, vind ik. Terwijl de EU in de eerste plaats een economisch integratieproject was – ze heeft daarom relatief weinig bevoegdheden op het vlak van sociaal beleid of onderwijs. Dat betekent dat elke lidstaat ook zelf goed moet nadenken over de impact van AI op de samenleving.”

Pattie: “Zeker op onderwijs kan kunstmatige intelligentie een grote invloed hebben. We moeten nadenken of en hoe we onze kinderen en jongeren kunnen beschermen, want op die leeftijd pikken ze gewoontes op die ze in hun latere leven meenemen.”

Het lijkt een reusachtig sociaal experiment. Niemand weet waar dit eindigt.

Pattie: “Zelfs de AI-bedrijven weten dat niet. Ze weten niet eens hoe hun systemen tot een antwoord komen.” 

AI kan ook ten goede gebruikt worden. Complotdenkers die met een AI-chatbot converseerden, bleken achteraf twintig procent minder overtuigd van hun denkbeelden.

Pattie: “Dat is onderzoek van collega’s van MIT. Ze hadden die AI-chatbot wel eerst getraind op enkele specifieke complottheorieën, zoals covid-19 en de aanslagen op het WTC. Het probleem is: je kunt dezelfde technologie ook gebruiken om mensen in een complottheorie te doen geloven. Het hangt er maar vanaf hoe je die chatbot traint.”

AI wordt ook op grotere schaal ingezet om de democratie te versterken. In Taiwan discussiëren burgers online over onderwijsbudgetten, milieubeleid en sociale voordelen. Een AI-tool analyseert daarna de meningen en identificeert gemeenschappelijke standpunten. 

Paola: “Ik ben heel erg kritisch over dit soort van toepassingen. Als je al die meningen in een systeem propt en dan wacht welke middenmoot eruit komt, mis je het hele punt van wat democratisch overleg inhoudt.” 

En wat is dat punt?

Paola: “Dat je het proces samen doormaakt, geduldig naar elkaar luistert en in dialoog treedt. Het is niet erg dat je het daarbij niet helemaal eens wordt. Mensen hebben nu eenmaal verschillende meningen en wereldbeelden. Dat wil niet zeggen dat je niet respectvol in overleg kan treden en tot een akkoord kan komen. Ik ben een fan van de Belgische filosoof Chantal Mouffe en haar theorie over agonisme. Zij zegt dat we tijdens een overleg niet bang moeten zijn van conflict, maar het net moeten omarmen - zolang we elkaars rechten en waardigheid maar respecteren. Louter via AI-technologie naar een consensus streven vind ik daarom niet ideaal.”
 

"Eigenlijk zouden we AI-systemen moeten ontwerpen die onze ideeën uitdagen en ons meer bewust maken van andere levensvisies. Dat zou ons doen groeien en ontwikkelen als persoon"
 

Pattie: “Chatbots geven je wat je wil horen – als een echo bevestigen ze alsmaar onze gedachten. Terwijl je net leert van meningsverschillen en conflicten. Pas als je weet hoe andere mensen ernaar kijken, kan je iets bijleren over de wereld. Eigenlijk zouden we AI-systemen moeten ontwerpen die onze ideeën uitdagen en ons meer bewust maken van andere levensvisies. Dat zou ons doen groeien en ontwikkelen als persoon.”

Paola: “Dat zou mooi zijn.”

Over conflicten gesproken: hoe kijk jij naar Trump versus de Amerikaanse universiteiten?

Pattie: “Ik was heel blij dat Harvard weigerde te plooien (dit interview vond plaats op 15 april 2025, een dag nadat Harvard University weigerde in te gaan op de eisen van de Trump-administratie, red.). Ze dreigen wel 2,2 miljard financiering te verliezen, op termijn misschien zelfs meer. Er gaan ontslagen vallen. Ik vind het heel dapper. Hopelijk volgen de andere universiteiten dit voorbeeld en is dit het begin van collectief verzet. Veel universiteiten maken momenteel plannen om samen juridische stappen te zetten.”

Paola: “Wat Harvard doet, geeft inderdaad hoop. Universiteiten zijn heel rijke en machtige instellingen. Als je macht hebt, moet je niet bang zijn om die voor het goede te gebruiken. Zeker als het gaat om het beschermen van je studenten die worden opgepakt, gedetineerd en waarschijnlijk gedeporteerd, enkel en alleen omdat ze voor de Palestijnen opkomen. De filosofe Sofie Avery schreef onlangs een opiniestuk over een geval van grensoverschrijdend gedrag door een professor aan een Vlaamse universiteit. Ze had het over de institutionele moed die een universiteit moet tonen. De universiteit moet duidelijk maken waar ze voor staat en hoe ze haar waarden in de praktijk wil brengen. Die institutionele moed moet ze ook in andere kwesties tonen, zoals de vervolging van studenten, onderzoekers en professoren omwille van hun politieke mening. Dat is dus waar ik op hoop: moed.”