Vier VUB-wetenschappers trokken eind 2024 enkele weken naar Antarctica op zoek naar ijs van een miljoen jaar oud. Tijdens de expeditie verzamelden ze vijftien ondiepe ijskernen en meer dan duizend oppervlakte-ijsmonsters. Die worden momenteel naar België verscheept, waar ze in de laboratoria van de betrokken universiteiten zullen worden geanalyseerd.
Een team van wetenschappers van het FROID-project ("Finding the world’s oldest ice record around the Princess Elisabeth Station") bracht in december en begin januari enkele weken door in het Nils Larsen Blue Ice Field, nabij de Sør Rondane-bergen, voor een expeditie. Vier VUB-wetenschappers – Maaike Izeboud (VUB), Etienne Legrain (VUB/ULB), Veronica Tollenaar (VUB) en Harry Zekollari (VUB) – trokken de bergen in. Ze werden ondersteund door veldgids François Pallandre en technicus Nicolas Grosrenaud van de International Polar Foundation (IPF). Ze boorden ondiepe ijskernen om de oppervlakteleeftijd van het ijs te bepalen, namen oppervlakte-ijsmonsters, plaatsten staken in het ijs om te meten hoeveel ijs aan de oppervlakte verloren gaat en verzamelden radargegevens om de ijsdikte te evalueren. De gegevens uit het onderzoek zullen de wetenschappers helpen vast te stellen waar ze het oudste ijs kunnen aantreffen en waar ze een boring kunnen uitvoeren om ijs van een miljoen jaar oud te vinden.
"Luchtbellen die in het ijs zijn opgesloten, kunnen ons vertellen hoe de samenstelling van de atmosfeer in het verleden varieerde en dus hoe het klimaat er honderden duizenden, of zelfs een miljoen jaar geleden uitzag." - glacioloog Harry Zekkolari, VUB
"Antarctica is op de meeste plaatsen bedekt door een ijskap, en hoe dieper je in de ijskap gaat, hoe ouder het ijs is," legt prof. Harry Zekollari uit. "Luchtbellen die in het ijs zijn opgesloten – gevormd toen sneeuw op het oppervlak viel en in de loop van de tijd in ijs veranderde – kunnen ons vertellen hoe de samenstelling van de atmosfeer in het verleden varieerde en dus hoe het klimaat er honderden duizenden, of zelfs een miljoen jaar geleden uitzag."
Een deel van het oudste ijs in Antarctica bevindt zich op de bodem van de Antarctische ijskap, waar het de gesteenten van het Antarctische continent raakt. Eerdere internationale wetenschappelijke expedities, om diepe ijskernen te boren en het oudste ijs te vinden, hebben klimaatgegevens van enkele honderdduizenden jaren kunnen opgeleverd. Wetenschappers konden voor het EPICA-project (European Project for Ice Coring in Antarctica), een ijskern ophalen die 800.000 jaar terugging nabij Dome C, een van de hoogste punten van de Antarctische ijskap. Onlangs werd in een vervolgproject (Beyond EPICA) zelfs ijs gevonden dat ouder is dan 1.200.000 jaar. Veel van die projecten boren echter verticaal tot enkele kilometers diep in de ijskap, een technisch complexe, dure en tijdrovende methode.
Blauwe ijsgebieden
"Met het FROID-project hanteren we een andere aanpak om zeer oud ijs te vinden, zonder dat we kilometers diepe ijskernen hoeven te boren," zegt dr. Veronica Tollenaar. "We maken gebruik van blauwe ijsgebieden op het continent. De Antarctische ijskap stroomt door zwaartekracht langzaam van het centrum van het continent naar de kust. Als het ijs de bergen nadert, wordt in blauwe ijsgebieden het onderste ijs van de ijskap naar het oppervlak geduwd, waardoor het oudste ijs gemakkelijker toegankelijk wordt."
Tijdens de expeditie verzamelde het team alles samen vijftien ondiepe ijskernen, meer dan duizend oppervlakte-ijsmonsters en voerde het 200 km aan radartransecten uit. De ijsmonsters worden momenteel naar België verscheept, waar ze in de laboratoria van de betrokken universiteiten zullen worden geanalyseerd.
Zeldzaam
Het veldkamp van het FROID-project bevond zich in het Nils Larsen Blue Ice Field, op 2300 meter boven zeeniveau, niet ver van de Sør Rondane-bergen en ongeveer 50-60 km van het Prinses Elisabeth-station.
Het team stootte tijdens het veldwerk op een niet bevroren en dus vloeibaar oppervlaktemeer. "Dat is in Antarctica erg zeldzaam, vooral op de hoogte waar we ons bevonden," verklaart dr. Maaike Izeboud. "Echter, in december waren er enkele warme dagen met hoge temperaturen. Waarschijnlijk is het meer ontstaan door oppervlakte-afsmelting. We moeten het fenomeen verder onderzoeken door de oppervlakte-massa-balans te modelleren. Zo kunnen we zien hoe uitzonderlijk de vorming van een oppervlaktemeer op die hoogte is."
Onverwacht bezoek
Vlak voor de jaarwisseling kregen ze ook onverwacht bezoek. "Op oudejaarsavond kregen we bezoek van enkele zuidpooljagers of skua's, grote zeevogels die meestal aan de kust leven," vertelt dr. Etienne Legrain. "Henri Robert, de wetenschapscoördinator van IPF en ook bioloog, zei dat het normaal is dat skua’s soms honderden kilometers vliegen om in kleine aantallen te broeden in de Sør Rondane-bergen, maar na zoveel dagen in het veld waren we toch verbaasd om enig teken van leven te zien."
De wetenschappers van het FROID-project willen tijdens het onderzoeksseizoen 2026-27 terugkeren naar Antarctica voor een tweede veldcampagne. Hun expeditie werd gefinancierd door het Belgisch Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO) en het QUOI-project van de Université Libre de Bruxelles, en kreeg sterke logistieke steun van de International Polar Foundation (IPF), die in opdracht van het Belgisch Poolsecretariaat het emissievrije onderzoeksstation Prinses Elisabeth Antarctica beheert.
