De 200.000 gletsjers op onze aarde zijn aan het smelten. Maar hoe snel? Dat is het onderzoeksgebied van professor Harry Zekollari van het departement Water and Climate. Met het geld van een European Research Council beurs en een Odysseusbeurs van het FWO stampte die een onderzoeksteam met een tiental glaciologen uit de grond. “We willen de bestaande gletsjermodellen verder verfijnen om de evolutie van de gletsjers beter te voorspellen.”
In de Zwitserse Alpen viel er de afgelopen winter uitzonderlijk veel neerslag uit de lucht. De sneeuw lag drie tot zes meter dik. Een opkikker voor de lokale gletsjers, want 2022 en 2023 waren rampjaren. Door de droge winters en de daaropvolgende warme zomers ging op twee jaar tijd liefst tien procent van hun massa verloren. Met een beetje geluk (een niet al te hete of droge zomer) zullen ze in 2024 weinig of niet krimpen. Dat is voor het eerst sinds 23 jaar. Harry Zekollari tempert de vreugde. “Eén goed jaar is geen trendbreuk. Gletsjers blijven krimpen, wereldwijd. Dat gaat niet overal even snel. De 4.000 gletsjers in de Europese Alpen zijn bijvoorbeeld gevoeliger voor de klimaatopwarming. Ze krimpen sneller dan elders. In de Andes, Azië of Alaska zijn gletsjers vaak groter en liggen ze hoger of koeler. Daardoor reageren ze trager en zijn ze op korte termijn wat beter beschermd.”
Hoe ziet hun toekomst eruit?
Harry Zekollari: “In het beste scenario volgen we het akkoord van Parijs en blijft de opwarming van de aarde beperkt tot 1,5 à 2 graden. Dan smelt een kwart van de globale gletsjermassa weg tegen 2100. Doen we dat niet, dan verdwijnt de helft ervan. Europa wordt het zwaarst getroffen. In dat slechte scenario verliezen we in de Alpen tegen het einde van deze eeuw 90 procent van de gletsjermassa.”
Wat zijn de gevolgen in Europa?
“Unieke ecosystemen verliezen hun habitat en cultureel en toeristisch erfgoed gaat verloren. De klimaatverandering verhoogt ook de kans dat gletsjers plots uiteenvallen. Twee jaar geleden is in Zuid-Tirol in Italië een stuk van de Marmoladagletsjer afgebroken, met doden en gewonden tot gevolg. Er is ook een impact op de elektriciteitsproductie. Zwitserland genereert de helft van zijn stroom met waterdammen. Die zijn voor hun watervoorziening ook van gletsjers afhankelijk. Een elektriciteitsmaatschappij wil geen tientallen miljoenen investeren in een dam als de watertoevoer over vijftig jaar opdroogt.”
“De Indusvallei is dichtbevolkt en sterk afhankelijk van gletsjerwater”
Elders in de wereld zijn de problemen blijkbaar nog groter?
“Veel groter. Tragisch genoeg worden de landen die het minste bijgedragen hebben tot de klimaatverandering vaak het zwaarst getroffen. De Indusvallei staat er het slechtst voor. Daar wonen zeer veel mensen, die voor hun watervoorziening sterk afhankelijk zijn van gletsjers. Een gezonde gletsjer wordt in de winter altijd wat groter en in de zomer wat kleiner, want dan smelt een deeltje en vloeit via rivieren naar de vallei. Dat is fantastisch, want in de zomer is daar extra water nodig, voor drinkwater, landbouw,… Die gletsjers fungeren als een natuurlijk waterreservoir… tot ze verdwijnen.”
Welk toekomstscenario zie je daar?
“In de eerstkomende decennia zal er in de zomers net meer water naar de vallei vloeien, want de gletsjers smelten momenteel versneld af. Onze modellen voorspellen de piek in waterafvoer ergens tussen 2040 en 2070. Daarna zal de watertoevoer snel afnemen en beginnen de problemen. Dat wordt een grote uitdaging.”
Honderdduizenden smeltende gletsjers, doet dat de zeespiegel niet stijgen?
“Momenteel stijgt de zeespiegel met vier millimeter per jaar. Iets meer dan één millimeter is op het conto van smeltende gletsjers. Dat is veel omdat gletsjers snel reageren op de klimaatverandering. De ijskappen aan de polen kunnen op termijn veel meer bijdragen aan de stijging van de zeespiegel, maar ze reageren trager – we hebben het dan niet over decennia, maar over eeuwen.”
“Het zal veel geld kosten om onze kust en haveninfrastructuur te beschermen”
Wat als alle gletsjers van de hele wereld zouden wegsmelten?
“Dan zou de zeespiegel met 30 centimeter stijgen, wat problematisch is, zeker in combinatie met andere elementen die bijdragen tot de zeespiegelstijging Het zal zeer veel geld kosten om onze kust en haveninfrastructuur te beschermen.”
Die voorspellingen die glaciologen doen, waar komen die eigenlijk vandaan?
“We gebruiken daar computermodellen voor – virtuele gletsjers zeg maar. Die zijn natuurlijk gevoed door echte waarnemingen, maar we incorporeren er wetten uit de wiskunde en de fysica in. Zo proberen we te beschrijven hoe het ijs vloeit, hoeveel gletsjers groeien als er sneeuw op valt, hoeveel ze krimpen als het warmer wordt, hoe snel ze smelten… met heel concrete cijfers. Dit onderzoek is de laatste vijf à tien jaar in een stroomversnelling gekomen, omdat we over steeds meer satellietwaarnemingen beschikken. Zelfs als je de gletsjers niet fysiek bezoekt, kan je er tegenwoordig heel veel over te weten komen. Bovendien kunnen we al die data met AI en algoritmes ook steeds sneller verwerken.”
Wat is de ambitie van je onderzoeksgroep?
“Onze modellen nog beter maken. Hoe betrouwbaarder de modellen, hoe overtuigender we de toekomst kunnen voorspellen.”
“Met de ERC-beurs en de Odysseusbeurs financieren we een internationale onderzoeksgroep van glaciologen”
Hoe is een Brusselse ket als jij eigenlijk geboeid geraakt door gletsjers?
“Ik heb van mijn 2 tot mijn 14 jaar in Italië gewoond, in de buurt van het Lago Maggiore. Tieners in België zitten in een voetbalclub, ik was lid van een skiclub. Vandaar mijn affiniteit met de bergen. Toen ik een studierichting moest kiezen, dacht ik eerst aan wiskunde of fysica. Het is geografie geworden, want daar kan je wiskunde en fysica toepassen op het systeem aarde. Via professor Philippe Huybrechts kwam ik dan in contact met onderzoek naar en modellering van gletsjers.”
Je hebt recent twee prestigieuze beurzen binnengehaald. Proficiat.
“Dank je. De European Research Council Starting Grant is een beurs waarmee startende wetenschappers hun eigen onderzoeksgroep kunnen opzetten, goed voor 1,5 miljoen euro voor een periode van vijf jaar. Ik ben vereerd, want die ERC-beurzen zijn een competitieve bedoening. Ik heb een groot deel van mijn postdoc doorgebracht aan de ETH universiteit in Zürich, hard gewerkt aan een nieuw gletsjermodel en geprobeerd deze wetenschap zo goed mogelijk te delen met collega's via wetenschappelijke publicaties. Naast de ERC-beurs heb ik recent 1 miljoen gekregen via een Odysseusbeurs van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek. Met die twee beurzen samen financieren we nu een nieuwe internationale en diverse onderzoeksgroep met glaciologen uit België, Nederland, Frankrijk, Chili,… We zullen de volgende jaren veel bijleren over gletsjers en hun toekomst.”
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
Creëer mee(r) impact Ontvang uitnodigingen voor VUB's publieksactiviteiten