Onder de vlag van culturele diplomatie bracht wijlen prof. dr. Hans De Wolf (°17/6/2024) in het verleden Belgische kunstenaars naar Peking, Hangzhou, Seoel, Gwangju en Chengdu. Zijn projecten worden nu afgerond door prof. Katarzyna Ruchel-Stockmans. ‘Door culturele diplomatie willen we niet alleen het beeld van onze universiteit – als ‘Urban Engaged University’ - meer naar buiten brengen, we willen er ook het gemeenschapsgevoel binnen onze universiteit mee versterken.’
Boek je ticket voor de lezing 'Musea als katalysator voor sociale verandering' op 17 februari 2025
Wat houdt culturele diplomatie precies in?
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Culturele diplomatie is relatief nieuw en nog niet helemaal ingebed in het universitaire leven, maar is wel cruciaal om de universiteit zichtbaar te maken naar de buitenwereld toe, om haar waarden te versterken door artistieke evenementen te organiseren, zoals tentoonstellingen, gesprekken met kunstenaars,... Het is heel boeiend om te zien hoe ook de levendige, artistieke Brusselse scene ingeschakeld wordt om onze missie als ‘Urban Engaged University’ kracht bij te zetten. Concreet: de artistieke wereld is heel divers, en zo hoort het ook, maar er is toch een rode draad die erg aanleunt bij wat ook voor de VUB belangrijk is: een kritische reflectie bieden op maatschappelijke thema’s. Kunstenaars hebben daarbij vaak de neiging om zich over de ‘moeilijkere’ thema’s te buigen, in de marge van de maatschappij, vanuit groepen die onzichtbaar zijn of toch minder zichtbaarheid krijgen in de media. Hun kracht is daarbij dat ze in vele gevallen een brug bouwen met de wetenschap omdat ze zich niet alleen verdiepen in bepaalde aspecten van dat wetenschappelijk onderzoek, maar ze ook vertalen naar het grote publiek. In een vorm die toegankelijk is en waarmee betrokkenheid wordt gecreëerd. Wij willen niet vanuit een ivoren toren opereren. Ons onderzoek wil bepaalde domeinen in de maatschappij beter leren kennen en desgewenst oplossingen aanreiken, alleen lukt het ons niet altijd om het grote publiek te bereiken. Een kunstenaar die een mooi, indrukwekkend werk maakt rond datzelfde thema, kan dat wél. Wij onderzoeken vaak volgens bepaalde methodologieën, kunstenaars denken makkelijker ‘out of the box’. In dat opzicht is die culturele diplomatie voor VUB als universiteit zo belangrijk.”
“Kunstenaars kunnen ingewikkelde wetenschap begrijpelijk uitleggen aan het grote publiek”
Noem eens een inspiratiebron?
“Ik denk aan CERN, het grootste Europese labo dat in Zwitserland aan nucleair onderzoek doet. Het is een heel belangrijk wetenschappelijk centrum dat ook een uitgebreid aanbod aan artistieke residenties heeft. Het programma bestaat er al langer dan tien jaar en heeft aan honderden kunstenaars de mogelijkheid geboden om met natuurkundigen en ingenieurs samen te werken om nieuwe technologieën te verkennen en te integreren. Dat is niet zonder reden. Op een bepaald niveau kan wetenschap zo ingewikkeld zijn dat diezelfde wetenschappers er baat bij hebben om kunstenaars in te schakelen om iets te visualiseren, om het op een begrijpelijke manier voor te stellen aan het grote publiek. Ik denk dat we als universiteit daaruit kunnen leren hoe belangrijk het is om kunst als (kritische) spiegel op de maatschappij in te schakelen.“
Wijlen prof. dr. Hans De Wolf was de drijvende kracht om die culturele diplomatie voor VUB te concretiseren?
“Onder zijn supervisie zijn heel wat bijzonder waardevolle tentoonstellingen georganiseerd. Ik probeer zijn werk verder te zetten, weliswaar met eigen accenten. Zo wil ik me graag focussen op de jonge, artistieke scene in Brussel, op kunstenaars met een diverse achtergrond, op de linken tussen kunst en wetenschap, en op internationale partnerschappen binnen Eutopia en bijvoorbeeld met Zuid-Afrika. Momenteel zet ik mee mijn schouders onder een expo van de jonge kunstenares Pamela Tulizo, een project dat nog door Hans is opgestart maar dat hij omwille van gezondheidsproblemen niet heeft kunnen afwerken. Pamela woont in Goma, in het oosten van Congo, en heeft een journalistieke achtergrond. Met haar project, dat ze in residentie aan de VUB ontwikkeld heeft, wil ze vooral de uitsluitend negatieve mediabeelden over de vrouwen als slachtoffer van seksueel geweld in haar land, counteren. Dat doet ze door vrouwen uit de Congolese en breed-Afrikaanse context te portretteren die in de 16de en 17de eeuw in verzet kwamen tegen de slavernij. Zij zouden een positief model moeten zijn voor de nieuwe generatie. Omdat er uit die periode weinig geschreven bronnen zijn, doet Pamela een beroep op orale overleveringen en tradities uit die tijd.“
Wat zullen we in de expo te zien krijgen?
“Voor de expo maakt ze geënsceneerde foto’s uit die tijd, met oog voor kledij, haardracht, symboliek. Ook een film over de making-of van de foto’s maakt deel uit van de expo, net als één of meerdere kledingstukken die speciaal voor de expo zijn gemaakt. Binnen onze culturele diplomatie willen we dat project graag verder ondersteunen, met als doel om de expo eerst hier te organiseren (datum en locatie zijn nog niet gekend, red), en er een wetenschappelijk onderzoek aan te koppelen, voordat de expo dan kan terugreizen naar Goma. Die terugreis is heel belangrijk, aangezien de jonge meisjes in Congo het eerste doelpubliek van de kunstenares zijn.”
“Wat doen we met museale collecties die heel sterk verbonden zijn met het koloniale verleden van een land?”
Je bent ook één van de drie initiatiefnemers van de lezingenreeks Ties That Bind Us op de VUB. Wat staat er daar nog op de agenda?
“Klopt. Met die reeks nodigen we belangrijke sprekers uit aan de VUB om na te denken over wat ons (nog) verbindt ons binnen de samenleving die meer en meer verdeeld is. Eén van onze volgende sprekers is de Braziliaanse museologe prof. Manuelina Maria Duarte Cândido (lezing: 17/2/2025, red). Zij heeft jaren in Brazilië gewoond en gewerkt, en ontwikkelde een benadering van sociale museologie waarbij in de postkoloniale context van Brazilië in musea meer en meer gewerkt wordt met lokale, inheemse groepen die zich vaak niet vertegenwoordigd voelen in die musea. Dat past heel goed in het brede thema: wat doen we met de museale collecties die heel sterk verbonden zijn met het koloniale verleden van een land? Duarte heeft ervoor gezorgd dat musea ontmoetingsplaatsen worden.
Dat sluit aan bij de visie van ICOM (International Council of Museums, red) over het museum van de toekomst. In hun ‘oude’ definitie van een museum lag de nadruk nog op de collecties, terwijl het nu vooral focust op het museum als een plek waar verschillende groepen van de maatschappij elkaar kunnen ontmoeten en in dialoog gaan, mét of zonder die collecties. Duarte heeft dat concept ontwikkeld in de Braziliaanse context. Voor ons is het heel interessant om daarnaar te luisteren en het eventueel. te vertalen naar onze Brusselse context, waar we ook te maken hebben met een duister koloniaal verleden. In dat opzicht past ook deze lezing binnen onze missie van de culturele diplomatie. Enerzijds willen we het beeld van de VUB – een universiteit die mee participeert in maatschappelijke debatten maar zich ook sterk internationaal profileert - naar buiten toe versterken en tegelijk verankeren in de Brusselse context. Anderzijds willen we door expo’s en lezingen onze studenten, docenten, VUB-collega’s ook meer verenigen, iets waar zeker na corona echt wel nood aan is.”
Boek je ticket voor de lezing 'Musea als katalysator voor sociale verandering' op 17 februari 2025
Bio Katarzyna Ruchel-Stockmans
Katarzyna Ruchel-Stockmans doceert Hedendaagse Kunst, Fotografie en Nieuwe Media aan de VUB. Ze heeft kunstwetenschappen en filosofie gestudeerd in Krakau en culturele studies in Leuven. Haar doctoraatsonderzoek aan de KU Leuven richtte zich vooral op de representaties van het verleden in hedendaagse kunst. Momenteel concentreert haar onderzoek zich op lensmedia en documentaire praktijken, met specifieke aandacht voor community-archieven van vernaculaire fotografie en hedendaagse participatieve kunst.
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
Creëer mee(r) impact Ontvang uitnodigingen voor VUB's publieksactiviteiten
