“Elke film is politiek”

Op 2 maart worden de Oscars uitgereikt. De nominaties zijn volgens de Britse krant The Guardian de meest politieke ooit. Ook cultuurdiplomaat van de VUB en assistent-professor in de fotografie en hedendaagse kunst Katarzyna Ruchel-Stockmans is aangenaam verrast door de selectie. “Er is een verschuiving gaande. De Oscars gaan de richting op van de Europese prijzen.” 

Je verdiepen in kunst en cultuur? Ontdek onze opleidingen!

 Is de uitreiking van de Oscars een moment waar jij naar toeleeft? 

“In mijn dagelijkse en professionele leven kijk ik vooral naar meer experimentele films. De Oscars zijn een totaal andere wereld. Films die voor de Oscars zijn genomineerd bereiken een breed publiek en zijn daardoor vaak conventioneel. Voor iemand die net iets meer zoekt, is de selectie niet altijd boeiend. Maar ik moet toegeven dat het dit jaar anders is. Er is een verschuiving gaande.”

Klopt het dan wat The Guardian zegt, dat de selectie politiek is? 

“Elke film is politiek. Zelfs een compleet fictief verhaal verbergt een bepaalde visie op de wereld én op film als medium. Maar als deze visie de status quo bevestigt, dan ervaren we deze als onzichtbaar of transparant. Wat The Guardian eigenlijk bedoelt met deze stelling is dat er dit jaar films geselecteerd zijn die meer openlijk tegen de status quo ingaan. Ik denk dan aan Nickel Boys over misbruik van zwarte jongeren in de zogenaamde hervormingsscholen in de Verenigde Staten en The Brutalist over een Joodse architect en Holocaust-overlevende die de keerzijde van de Amercian dream onthult. Het lijkt erop dat de academy, de jury van professionals uit de filmindustrie die de selectie heeft gemaakt, een sterk signaal wilde geven dat film nog steeds een plek is waar vrij mag worden gesproken. Misschien wilde de jury met die selectie wel een tegengewicht geven voor de veranderingen in de Amerikaanse politiek en in het publieke debat.” 

Hoofdrolspeelster van Emilia Pérez, Karla Sofía Gascón, is als eerste transvrouw ooit ook genomineerd als beste actrice. Dat is pas een statement nu Trump een decreet ondertekende dat er voor de Amerikaanse overheid maar twee genders zijn. 

“Absoluut. Het is bovendien merkwaardig hoe de berichtgeving over de film verloopt. Er wordt bij het personage vertolkt door Karla Sofía Gascón niet gesproken over een geslachtsverandering, maar wel van een genderbevestiging. Dat is nieuw. Doorgaans wordt er bij een transitie gezegd dat iemand van geslacht wilde veranderen. Daarmee wordt geïnsinueerd dat het iets is waar je voor kiest. Door te spreken van genderbevestiging erken je dat mensen geboren worden met kenmerken die hen bij dat andere gender plaatsen. Ze gaan niet door een transformatie omdat ze daarvoor kiezen maar om te bevestigen dat ze eigenlijk meer dat andere gender zijn. Dat we daar nu op die manier over spreken is een heel belangrijke verandering waarin de film en de Oscarnominatie een interessante rol hebben gespeeld. Al zou ik voorzichtig zijn met Emilia Pérez te reduceren tot een film met een trans persoon in de hoofdrol. Ik hoop en denk dat de nominatie meer is dan een statement om te tonen dat de filmindustrie niet in het Trumpkamp staat. De film is namelijk veel meer dan dat. De manier waarop muziek in het verhaal wordt geïntroduceerd, is bijvoorbeeld absoluut vernieuwend.  De film begint als een drama, maar verandert in een opera-achtige musical. Met het verhaal over de drugskartels zit er ook een duister kantje aan. Je zou denken dat die combinatie -musical en geweld- niet kan werken, maar dat doet het wel. Ondertussen raakte Gascón in opspraak door haar negatieve opmerkingen over Black Lives Matter en de islam. De aanvankelijk positieve ontvangst van de film is hierdoor onverwacht omgeslagen. Bovendien viel de niet-Mexicaanse cast van de film niet in de smaak bij het Mexicaanse publiek. Het is nog afwachten welke impact dit zal hebben op de Oscaruitreiking.” 

Zijn er nog dingen die je zijn opgevallen in de selectie van dit jaar? 

“Er is niet alleen meer interesse in films die moeilijkere thema’s durven aan te kaarten, maar ook in films die iets verwachten van de kijker. Hollywood en de Academy schuiven meer in de richting van de artistieke cinema. Neem nu Soundtrack to a coup d'état, over de Belgische en internationale betrokkenheid bij de moord op Patrice Lumumba, een Belgische nominatie bij de documentairefilms. Dat is een heel boeiende, maar geen gemakkelijke film. Johan Grimonprez experimenteert met de conventies van de documentaire film. Zo is de film bijna uitsluitend gemaakt van archiefbeelden en geluid. Voor de kijker is het daardoor niet evident om het verhaal aan elkaar te plakken. Maar het is zeker de moeite om die extra inspanning te doen.” 

De documentaire is genomineerd naast No other land over het conflict in Israël en Palestina, en Porcelain war over de oorlog in Oekraïne. Wordt het een wedstrijdje: welk verhaal is het meest actueel? En zal Grimonprez met zijn historische verhaal de duimen moeten leggen omdat urgentie een belangrijk criterium is geworden? 

“Dat dacht ik eerst ook. Maar helaas is dat historische verhaal opnieuw relevant. De onstabiele politieke situatie in Goma is een rechtstreeks gevolg van wat er in de periode van de onafhankelijkheidsstrijd is gebeurd. Dat toont Soundtrack to a coup d’état heel goed. Ook toen streden internationale grootmachten om de invloed over Congo, omdat daar belangrijke grondstoffen te vinden zijn. Het is dus ook vandaag een heel belangrijke film.” 

Je hebt een paar keer aangehaald hoe interessant de selectie van dit jaar wel niet is. Als je terugblikt op de afgelopen jaren, is het dan een evolutie die er al langer zat aan te komen? 

“Ja, het is geen revolutie, het is wel degelijk een evolutie. Vorig jaar was Oppenheimer de grote winnaar. Door het onderwerp en de lengte was ook dat een uitdagende film. En een paar jaar geleden kreeg de Zuid-Koreaanse film Parasite de Oscar voor beste film, ook geen Engelstalige film. Eigenlijk zie je al een paar jaar dat de Oscars de richting opgaan van de Europese prijzen. Artistieke films die in pakweg Cannes en Berlijn worden bekroond, worden nu ook opgepikt op de Oscars.” 

“Gaan die niet zo conventionele films ook met een Oscar lopen? Dat maakt het dit jaar extra spannend” 

Heb jij eigenlijk een all-time favoriete Oscarwinnaar? 

“Dat moet Ida zijn, een  film van Paweł Pawlikowski die in 2015 werd bekroond met de Oscar voor ‘beste internationale film’ en daarnaast was genomineerd voor de cinematografie. Het is een hele trage, verstilde, zwart-wit film die ingaat tegen Hollywoodwetten die zeggen dat het allemaal sneller en spannender moet. In Ida krijg je hele lange en onbeweeglijke shots van een personage dat soms -en dat is heel opmerkelijk- in de onderste hoek van het kader te zien is. De ‘lege’ ruimte die ontstaat, nodigt uit om de film anders te beleven. Het is bijna merkwaardig dat die film een Oscar heeft gewonnen, maar ik vond hem baanbrekend. Het hartverscheurende verhaal en de sobere, poëtische beelden zijn nog dagenlang in mijn hoofd blijven spoken.” 

Op welke manier ga je dit jaar de uitreiking volgen? 

“Ik ga niet in het midden van de nacht opstaan, maar nu de selectie zo verrassend is, vind ik het wel spannend. Gaan die niet zo conventionele films ook met een Oscar lopen? Bij de animatiefilms duim ik voor Flow. Ook in die categorie gebeuren boeiende dingen trouwens. Ik zie steeds meer kinderfilms die een interessante blik op de wereld geven. Inside Out 2 bijvoorbeeld is een Hollywood blockbuster, maar ook een intelligente en filosofische film over hoe menselijke emoties werken. Maar mijn favoriet in die categorie is Flow. Een prachtige Letse animatiefilm zonder tekst!”