“De vrije meningsuiting, de zoektocht naar de waarheid, is de frontlijn van deze tijd.”

Op vrijdag 20 september verzamelt de VUB in het Koninklijk Circus voor het Feest van de Vrije Geest. We openen het nieuwe academiejaar en vieren de waarden waar we als universiteit vierkant achter blijven staan: kritisch denken, vrijheid van meningsuiting, recht op zelfbeschikking, solidariteit en verbondenheid. Op het programma een indrukwekkende line-up van gastsprekers die in een korte toespraak of performance vertellen wat die Vrije Geest voor hen betekent. Onder hen ook Rudi Vranckx. Vranckx is VRT-journalist en legt zich toe op oorlogsverslaggeving en conflictbeheersing. 

Een vrije geest, wat betekent dat voor jou?

“Dat is de essentie, de zuurstof van mijn job. Goede journalistiek is maar mogelijk als je je loswerkt van politieke of religieuze druk. Je kan context geven en dingen interpreteren, maar de feiten blijven heilig. Dat is de enige heiligheid die ik aanvaard.”

Wie is voor jou een rolmodel op het vlak van vrije meningsuiting?

“Caroline Pauwels met haar concept ‘truth against power’: de waarheid zoeken tegen de macht in. En mijn opa. Op mijn twaalfde lag ik een beetje overhoop met de dorpspastoor. Toen zei mijn opa: de pastoor is goed om de tien geboden te leren, vanaf nu moet je voor jezelf beginnen denken. Dat ben ik nooit vergeten.”

Hoe groot is je eigen tolerantie? Zou je iemand cancelen?

“Het aantal haatreacties en bedreigingen op mijn sociale mediaberichten was al groot, na 7 oktober is het alleen maar erger geworden. Daar heb ik geen geduld meer mee. Wie de basisregels van volwassen communicatie niet respecteert, gooi ik eraf. Onkruid wieden noem ik dat.”

“Zeven hightechbedrijven bepalen met hun algoritmes wat ‘de waarheid’ is”

Al lachende zegt de zot de waarheid. Zijn we niet te serieus geworden?

“Humor staat onder druk. In de middeleeuwen mocht de hofnar de macht aan de kaak stellen. Die rol wordt vandaag overgenomen door mensen als Bassem Youssef, die tijdens de Egyptische opstand een satirische televisieshow had. Hij is naar de Verenigde Staten moeten vluchten. Satire toont dat de keizer geen kleren draagt. We hebben nood aan programma’s als Les guignols de l’info en Spitting Image.”

Is het al gebeurd dat je door zelfcensuur of druk van buitenaf bepaalde dingen niet durfde te uiten?

“Als je in een dictatuur of tussen religieus extremisme werkt, leer je zwijgen. Uit zelfbehoud. Daarna wil ik wel zeggen wat ik te zeggen heb. In Syrië ben ik zo op de zwarte lijst gezet. Een collega was vlak naast mij gedood, en het regime van Assad wilde me op televisie laten vertellen dat het de schuld van de rebellen was. Ik had daar mijn twijfels over en heb geweigerd.”

Staat de vrijheid van meningsuiting onder druk? Wat is volgens jou de grootste bedreiging?

“De vrije meningsuiting, in de zin van de zoektocht naar de waarheid, is de frontlijn van deze tijd geworden. Tijdens de Arabische revolutie dacht ik even dat sociale media het ultieme vrijheidsinstrument zouden worden, maar ze werden het instrument van verduistering en extremisme. Zeven hightechbedrijven bepalen met hun algoritmes wat ‘de waarheid’ is en wat we moeten denken. Het meest kwalijke voorbeeld is Elon Musk, de Darth Vader van onze tijd. X is een riool geworden, waar mensen desinformatie mogen verspreiden bij miljoenen volgers. De uitdaging voor journalisten en politici is enorm. Ik vraag me af of het nog niet te laat is om de macht van die bedrijven te beteugelen. Hopelijk kan Europa een tegenmacht zijn.”