De faculteit Letteren & Wijsbegeerte van de Vrije Universiteit Brussel start met een nieuwe lezingenreeks ‘Ties that Bind Us’. Die focust op de toenemende polarisering in onze maatschappij en wil inspireren tot een meer open samenlevingsbeeld. Waarom dat meer dan ooit nodig is, vertellen ons Prof. dr. Eva Ulrike Pirker (Engelse Literatuurwetenschappen) en Prof. dr. Katarzyna Ruchel-Stockmans (Kunstwetenschappen). Samen met Prof. Dr. Benoît Henriet (Geschiedenis) zijn ze de initiatiefnemers van deze nieuwe reeks.
Inaugurele lezing door de gerenommeerde filosoof Prof. Dr. Kwame Anthony Appiah
Op maandag 24 juni 2024 gaf Professor Kwame Anthony Appiah, gerenommeerd filosoof en columnist voor The New York Times, de aftrap van de nieuwe lezingenreeks. Appiah daagt Westerse ideeën over verschil en 'morele superioriteit' uit en stelt in plaats daarvan een visie voor waarin cultuur inclusief, participatief en sociaal is. Aan de VUB gaf hij een lezing getiteld 'Speaking of Identity', waarin hij onderzocht in hoeverre identiteiten bijdragen aan mondiale conflicten en hoe ze de wij-versus-zij mentaliteit voeden. Dit thema staat centraal in de reeks.
Een reeks met ambitie, is deze gloednieuwe ‘Ties that Bind Us’. Getuige daarvan de spreker die op 24 juni de aftrap geeft. Prof. dr. Kwame Anthony Appiah, filosoof en columnist van de New York Times, vraagt zich af in hoeverre ‘identiteiten’ bijdragen tot wereldwijde conflicten. En in hoe ze het wij-zij-denken voeden. Hét centrale thema van de reeks, nota bene.
Ter inleiding, wat is jullie drijfveer, waarom is de reeks er gekomen?
Eva Ulrike Pirker: “De reeks is eigenlijk ontstaan uit de vaststelling dat onze wereld sterk verdeeld is, en dat steeds meer wordt. We zijn niet de enigen die dat opmerken, ook bijvoorbeeld op politiek vlak word je haast verplicht om een kant te kiezen in een conflict dat vaak te complex is om dat zonder grondige research te doen. Mensen lijken te vergeten dat elk conflict een grijze zone heeft, die rekening houdt met meer dan twee standpunten die lijnrecht tegenover elkaar staan. In onze reeks willen we graag terug naar deze grijze zones en willen we dat complexe denken opnieuw meer naar waarde schatten. Concreet zullen er elk academiejaar 2 à 3 lezingen zijn, niet alleen van academici, maar ook van kunstenaars, schrijvers,.. Met als rode draad: ‘Wat verbindt ons, als individu, met anderen? Wetende dat die banden (‘ties’) ons tot op zekere hoogte, ten goede of ten kwade, bepalen.”
“Niet diversiteit is het probleem, integendeel. We hebben er méér van nodig, niet minder.”
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Steeds meer lijken we ervan overtuigd dat onze identiteiten lijnrecht tegenover elkaar staan, zonder een gemeenschappelijke deler. Wij willen ons opnieuw afvragen: in hoeverre zijn ze negocieerbaar? Mensen voelen zich graag verbonden met een sociale groep, om zich mee te identificeren. Alleen wordt die identiteit vaak van buitenaf opgelegd, en soms zelfs als pejoratief gezien. Dat leidt tot grotere verschillen tussen mensen, zeker tussen diegene die niet dezelfde taal spreken en dus moeilijker met elkaar kunnen communiceren. Tegelijk zijn we ervan overtuigd dat deze sociale vormen continu veranderen én onderhandelbaar zijn. Hierbij willen we onze rol actief opnemen. Samen met onze sprekers, studenten en gasten streven we ernaar een ‘common ground’ te creëren die helpt om de verschillen te overbruggen en die ons doet inzien dat de bestaande diversiteit juist de kracht van een maatschappij vormt. Het publieke debat is hierover vandaag zelden constructief. Daarom hopen we dat onze lezingenreeks vanuit de VUB in het multiculturele Brussel wél een positieve bijdrage kan leveren. De wereld kunnen we niet veranderen, een steen verleggen wel.”
De VUB roept op tot een betere wereld in zijn ‘The World Needs You’, maar jullie maken er voor deze reeks ‘The VUB needs the World’ van?
Eva Ulrike Pirker: “De VUB wil een internationale, multiculturele universiteit zijn, en vooral alle duidelijkheid: ze ís dat ook. Kijk maar naar haar docenten en studenten, die van overal in de wereld zijn. Tegelijk is deze diversiteit ook een uitdaging. Elk individu heeft een persoonlijke bagage, heeft normaal gezien twee ouders, die op hun beurt gevormd werden door cultuur, religie, taal, ras, noem maar op. Opvallend is dat diversiteit twintig jaar geleden nog niet zo’n controversieel thema was als nu. Zowel diversiteit als een open samenleving werden eerder als vanzelfsprekend beschouwd. Vandaag voelt het alsof we ontwaken uit een neoliberale droom en is er het besef dat de droom van individualisme exclusief is en niet overeenkomt met de realiteit, conform de doorleefde ervaringen van vele mensen. Belangrijk hierbij: niet diversiteit is het probleem, integendeel, we hebben er méér van nodig, niet minder. Vandaar: de VUB needs the world (de VUB heeft de wereld nodig).”
Zijn ook de studenten daarvan overtuigd?
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Oh ja. Dat bleek heel erg uit onze polls. Steeds meer studenten geven aan dat ze zich niet verbonden voelen, dat ze moeite hebben om aansluiting te vinden met de campus, de universiteit. Allicht speelt onze digitale maatschappij daarin wel mee. Bovendien merken we dat steeds meer studenten minder tijd hebben om te studeren vanwege werk naast hun studies. Daardoor kiezen ze vaker voor de digitale alternatieven en zijn ze minder aanwezig op de campus. Dit creëert een vicieuze cirkel. Toch zijn we ervan overtuigd dat ze vragende partij zijn voor onze ‘Ties that Bind Us’-reeks. We mogen niet vergeten dat we allemaal sociale wezens zijn. We moeten terug op zoek naar een manier om mét elkaar te spreken en de verschillen te omarmen. En ja, dat vraagt oefening en volharding.”
Eva Ulrike Pirker: “Ik merk bij onze studenten alleszins een groot verlangen om de wereld en hun plaats daarin te begrijpen.”
“Literatuur en kunst helpen net om uit je bubbel te stappen, om een wereld te leren kennen die niet de jouwe is”
De polarisering neemt toe, daar gaven de aanloop en uitslag van de verkiezingen opnieuw een goed beeld van. Een open maatschappij lijkt voorlopig nog een illusie. Wat staat ons in de weg?
Eva Ulrike Pirker: “We leven nog heel erg in de meritocratische overtuiging dat ieder verantwoordelijk is voor zijn eigen geluk, wat heel wat mensen fundamenteel ongelukkig maakt. Het impliceert namelijk een competitieve wereld waarin slechts een handvol mensen geslaagd is. Ook de media en sociale media spelen daar een grote rol in. Zij geven als het ware de richtlijnen die nodig zijn om tot de happy few te behoren: dit moet je doen, zo moet je zijn. Alleen is er een grote discrepantie tussen de realiteit en wat er ons wordt voorgespiegeld. “
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Inderdaad, we voelen vaak de druk om onszelf te bewijzen en ten koste van anderen te onderscheiden. Paradoxaal genoeg betekent dit dat we bijna altijd een kant moeten kiezen, om bij een specifieke groep te horen en ‘sterker’ te klinken. Alleen gaat het doorgaans om oppervlakkige constructies, waarbij het ganse pakket – Waar staat de groep voor? Hoe communiceert ze? - misschien te snel wordt overgenomen. Ik hoop dat we hier met onze reeks een verschil kunnen maken. Opdat er terug een dialoog mogelijk is, zonder dat iemand een vooraf-vastgelegde identiteit wordt opgelegd.”
Op welke manier kunnen humane wetenschappen daartoe bijdragen? Hoe kunnen literatuur, geschiedenis of kunstgeschiedenis mensen verbinden? Wetende dat mensen steeds minder lezen, niet altijd goed geïnformeerd zijn over geschiedenis,....
Eva Ulrike Pirker: “Literatuur en kunst helpen net om uit je bubbel te stappen, om een wereld te leren kennen die niet de jouwe is. Misschien identificeer je je met een ander personage dat een heel ander leven leidt, en toch helpt het je om een brug over te steken. Telkens ik met mijn studenten naar bv. abstracte kunst ga kijken, merk ik hoe waardevol het is als ze hun verbeeldingskracht gebruiken om het werk te ‘snappen’ en als we er aansluitend over discussiëren. Weet je, ik ben opgegroeid in een land waarin boeken ooit werden verbrand, waar kunst werd gemarkeerd als ‘ontaard’. De censuur en intimidatie van schrijvers en kunstenaars, zelfs vandaag, laten zien dat literatuur en kunst niet worden gezien als een decoratief extraatje, maar net heel ernstig worden genomen als het machtsvragen gaat.”
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Klopt helemaal. Een maand geleden ging ik met mijn studenten naar een Australisch theaterstuk kijken, waarin mensen met een beperking meespeelden. Na afloop was iedereen sprakeloos. Het zijn zulke ervaringen die voor een extra connectie zorgen, soms met vertraging als je – zoals wij – te zeer onder de indruk bent. Literatuur, kunst, maar ook artistieke research, vaak onderschat, kunnen daarbij helpen, nl. om je eigen wereld groter te maken en out of the box te denken. Dat is ook de reden waarom we onze reeks ‘Ties That Bind Us’ absoluut interdisciplinair willen maken. Uiteraard maken disciplines (én hun specifieke jargon) de werking van een universiteit makkelijker, maar als we eerlijk zijn, is het geen weerspiegeling van de maatschappij. De enige manier om een antwoord te bieden op de complexe vraagstukken van vandaag, is om samen te werken, displine-overstijgend.”
Eva Ulrike Pirker: “Over dat ‘minder lezen’ nog dit: we leven in een wereld die heel snel verandert, waarin ook de literaire en artistieke vormen van expressie mee wijzigen. Heel wat kunstenaars en creatievelingen werken vandaag met de nieuwe, digitale media. Wat ervoor pleit om onze traditionele invulling van ‘lezen’ dringend te herbekijken.”
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Er is vandaag zoveel digitale info beschikbaar om de wereld te leren kennen. Jonge mensen lezen misschien minder boeken, maar ze luisteren bijvoorbeeld wel naar informatieve podcasts en audioboeken. In de Griekse tijd werd poëzie gereciteerd, in dat opzicht kunnen we zeggen: alles komt terug. Laat ons niet techno-pessimistisch zijn, de nieuwe media bieden net heel veel opportuniteiten voor de nieuwe generatie.”
'Dr. Appiah belichaamt de creatieve en vrije denker bij uitstek”
Prof. dr. Appiah verzorgde de kick-off van de reeks. Waarom kozen jullie hem? En wie staat er verder nog op het programma?
Eva Ulrike Pirker: “Dr. Appiah is de man bij uitstek die denkers verbindt over disciplines heen. Hij heeft een column in de New York Times, met als titel ‘The Ethicist’ waar mensen met hun vragen over alledaagse ethische kwesties kunnen aankloppen. Tegelijk is hij ook een filosoof en integreert zijn persoonlijke biografie – zijn moeder is Brits, zijn vader Ghanees - in zijn werk. Hij belichaamt de creatieve en vrije denker bij uitstek, en is in dat opzicht onze ideale, eerste praatgast. Niet in het minst omdat hij de kunst verstaat om een complexe materie heel begrijpelijk uit te leggen. In het najaar verwelkomen we Esther Dischereit, een gelauwerde Duits-joodse auteur en dichter, haar moeder en familie overleefden de Holocaust. Ze documenteert, schrijft en spreekt over het geweld van wat we in het Engels ‘othering’ noemen, de reductie van anderen tot bepaalde identiteitskenmerken. Ze schrijft over wat het betekent om op te groeien in een gezin met een complexe geschiedenis en in een samenleving met tegenstrijdigheden. Het is eigenlijk een ervaring die veel mensen kennen.”
Tot slot, wanneer is de lezingenreeks voor jullie geslaagd?
Eva Ulrike Pirker: “Ik zou heel blij zijn, mochten we niet alleen studenten, academici van VUB kunnen aanspreken, maar ook mensen van buiten de campus.”
Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Soms hoor ik van mijn studenten weken na een seminarie of activiteit hoe die hen toch beïnvloed heeft. Het zou mooi zijn, moesten ook onze lezingen zo’n sluimerende impact hebben.”
Bio Eva Ulrike Pirker
Eva Ulrike Pirker werkt sinds 2023 bij de VUB Brussel als Onderzoeksprofessor Engels en Vergelijkende Literatuur. Ze doceerde eerder aan de Universiteit van Düsseldorf (2017-2023) en de Universiteit van Freiburg (2003-2016), waar ze, na haar studies Nieuwe Engelse Literaturen, Amerikaanse Studies en Filosofie in Tübingen en San Diego, haar doctoraat in de Engelse filologie behaalde. Haar bijzondere interesse gaat uit naar het onderzoek van transculturele processen in en door literatuur en andere kunstvormen.
Bio Katarzyna Ruchel-Stockmans
Katarzyna Ruchel-Stockmans doceert Hedendaagse Kunst, Fotografie en Nieuwe Media aan de VUB Brussel. Ze heeft kunstwetenschappen en filosofie gestudeerd in Krakau en culturele studies in Leuven. Haar doctoraatsonderzoek aan de KU Leuven richtte zich op de representaties van het verleden in hedendaagse kunst. Momenteel concentreert haar onderzoek zich op lensmedia en documentaire praktijken, met specifieke aandacht voor community-archieven van vernaculaire fotografie en hedendaagse participatieve kunst.
De wereld heeft je nodig
Dit initiatief maakt deel uit van het publieksprogramma van de VUB: een programma voor iedereen die vindt dat het anders kan in de wereld en gelooft dat wetenschappelijke inzichten, kritisch denken en dialoog een belangrijke eerste stap zijn om je stempel te drukken op jouw omgeving en de wereld.
Als Urban Engaged University wil de Vrije Universiteit Brussel een drijvende kracht van verandering in de wereld te zijn. Met ons academisch onderwijs en ons innovatief onderzoek dragen we bij aan de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties en drukken we mee onze stempel op de toekomst.
Creëer mee(r) impact Ontvang uitnodigingen voor VUB's publieksactiviteiten
