Ties that bind us: op zoek naar wat ons verbindt

Vanuit de faculteit Letteren & Wijsbegeerte start de VUB deze maand met een nieuwe lezingenreeks ‘Ties that Bind Us’. Die focust op de toenemende polarisering in onze maatschappij en wil inspireren tot een meer open samenlevingsbeeld. Waarom dat meer dan ooit nodig is, vertellen ons Prof. dr. Eva Ulrike Pirker (Engelse Literatuurwetenschappen) en Prof. dr. Katarzyna Ruchel-Stockmans (Kunstwetenschappen). Samen met Prof. Dr. Benoît Henriet (Geschiedenis) zijn ze de initiatiefnemers van deze nieuwe reeks. 

Een reeks met ambitie, is deze gloednieuwe ‘Ties that Bind Us’. Getuige daarvan de spreker die op 24 juni de aftrap geeft. Prof. dr. Kwame Anthony Appiah, filosoof en columnist van de New York Times, vraagt zich af in hoeverre ‘identiteiten’ bijdragen tot wereldwijde conflicten. En in hoe ze het wij-zij-denken voeden. Hét centrale thema van de reeks, nota bene. 

 Ter inleiding, wat is jullie drijfveer, waarom is de reeks er gekomen? 

Eva Ulrike Pirker: “De reeks is eigenlijk ontstaan uit de vaststelling dat onze wereld sterk verdeeld is, en dat steeds meer wordt. We zijn niet de enigen die dat opmerken, ook bijvoorbeeld op politiek vlak word je haast verplicht om een kant te kiezen in een conflict dat vaak te complex is om dat zonder grondige research te doen. Mensen lijken te vergeten dat elk conflict een grijze zone heeft, die rekening houdt met meer dan twee standpunten die lijnrecht tegenover elkaar staan. In onze reeks willen we graag terug naar deze grijze zones en willen we dat complexe denken opnieuw meer naar waarde schatten. Concreet zullen er elk academiejaar 2 à 3 lezingen zijn, niet alleen van academici, maar ook van kunstenaars, schrijvers,.. Met als rode draad: ‘Wat verbindt ons, als individu, met anderen? Wetende dat die banden (‘ties’) ons tot op zekere hoogte, ten goede of ten kwade, bepalen.” 

De VUB roept op tot een betere wereld in zijn ‘The World Needs You’, maar jullie maken er voor deze reeks ‘The VUB needs the World’ van? 

Eva Ulrike Pirker: “De VUB wil een internationale, multiculturele universiteit zijn, en vooral alle duidelijkheid: ze ís dat ook. Kijk maar naar haar docenten en studenten, die van overal in de wereld zijn. Tegelijk is deze diversiteit ook een uitdaging. Elk individu heeft een persoonlijke bagage, heeft normaal gezien twee ouders, die op hun beurt gevormd werden door cultuur, religie, taal, ras, noem maar op. Opvallend is dat diversiteit twintig jaar geleden nog niet zo’n controversieel thema was als nu. Zowel diversiteit als een open samenleving werden eerder als vanzelfsprekend beschouwd. Vandaag voelt het alsof we ontwaken uit een neoliberale droom en is er het besef dat de droom van individualisme exclusief is en niet overeenkomt met de realiteit, conform de doorleefde ervaringen van vele mensen. Belangrijk hierbij: niet diversiteit is het probleem, integendeel, we hebben er méér van nodig, niet minder. Vandaar: de VUB needs the world (de VUB heeft de wereld nodig).” 

 Zijn ook de studenten daarvan overtuigd? 

Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Oh ja. Dat bleek heel erg uit onze polls. Steeds meer studenten geven aan dat ze zich niet verbonden voelen, dat ze moeite hebben om aansluiting te vinden met de campus, de universiteit. Allicht speelt onze digitale maatschappij daarin wel mee. Bovendien merken we dat steeds meer studenten minder tijd hebben om te studeren vanwege werk naast hun studies. Daardoor kiezen ze vaker voor de digitale alternatieven en zijn ze minder aanwezig op de campus. Dit creëert een vicieuze cirkel. Toch zijn we ervan overtuigd dat ze vragende partij zijn voor onze ‘Ties that Bind Us’-reeks. We mogen niet vergeten dat we allemaal sociale wezens zijn. We moeten terug op zoek naar een manier om mét elkaar te spreken en de verschillen te omarmen. En ja, dat vraagt oefening en volharding.” 

Eva Ulrike Pirker: “Ik merk bij onze studenten alleszins een groot verlangen om de wereld en hun plaats daarin te begrijpen.”

Op welke manier kunnen humane wetenschappen daartoe bijdragen? Hoe kunnen literatuur, geschiedenis of kunstgeschiedenis mensen verbinden? Wetende dat mensen steeds minder lezen, niet altijd goed geïnformeerd zijn over geschiedenis,.... 

Eva Ulrike Pirker: “Literatuur en kunst helpen net om uit je bubbel te stappen, om een wereld te leren kennen die niet de jouwe is. Misschien identificeer je je met een ander personage dat een heel ander leven leidt, en toch helpt het je om een brug over te steken. Telkens ik met mijn studenten naar bv. abstracte kunst ga kijken, merk ik hoe waardevol het is als ze hun verbeeldingskracht gebruiken om het werk te ‘snappen’ en als we er aansluitend over discussiëren. Weet je, ik ben opgegroeid in een land waarin boeken ooit werden verbrand, waar kunst werd gemarkeerd als ‘ontaard’. De censuur en intimidatie van schrijvers en kunstenaars, zelfs vandaag, laten zien dat literatuur en kunst niet worden gezien als een decoratief extraatje, maar net heel ernstig worden genomen als het machtsvragen gaat.” 

Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Klopt helemaal. Een maand geleden ging ik met mijn studenten naar een Australisch theaterstuk kijken, waarin mensen met een beperking meespeelden. Na afloop was iedereen sprakeloos. Het zijn zulke ervaringen die voor een extra connectie zorgen, soms met vertraging als je – zoals wij – te zeer onder de indruk bent. Literatuur, kunst, maar ook artistieke research, vaak onderschat, kunnen daarbij helpen, nl. om je eigen wereld groter te maken en out of the box te denken. Dat is ook de reden waarom we onze reeks ‘Ties That Bind Us’ absoluut interdisciplinair willen maken. Uiteraard maken disciplines (én hun specifieke jargon) de werking van een universiteit makkelijker, maar als we eerlijk zijn, is het geen weerspiegeling van de maatschappij. De enige manier om een antwoord te bieden op de complexe vraagstukken van vandaag, is om samen te werken, displine-overstijgend.” 

Eva Ulrike Pirker: “Over dat ‘minder lezen’ nog dit: we leven in een wereld die heel snel verandert, waarin ook de literaire en artistieke vormen van expressie mee wijzigen. Heel wat kunstenaars en creatievelingen werken vandaag met de nieuwe, digitale media. Wat ervoor pleit om onze traditionele invulling van ‘lezen’ dringend te herbekijken.” 

Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Er is vandaag zoveel digitale info beschikbaar om de wereld te leren kennen. Jonge mensen lezen misschien minder boeken, maar ze luisteren bijvoorbeeld wel naar informatieve podcasts en audioboeken. In de Griekse tijd werd poëzie gereciteerd, in dat opzicht kunnen we zeggen: alles komt terug. Laat ons niet techno-pessimistisch zijn, de nieuwe media bieden net heel veel opportuniteiten voor de nieuwe generatie.” 

'Dr. Appiah belichaamt de creatieve en vrije denker bij uitstek” 

 Prof. dr. Appiah zorgt voor de kick-off van de reeks. Waarom kozen jullie hem? En wie staat er verder nog op het programma? 

Eva Ulrike Pirker: “Dr. Appiah is de man bij uitstek die denkers verbindt over disciplines heen. Hij heeft een column in de New York Times, met als titel ‘The Ethicist’ waar mensen met hun vragen over alledaagse ethische kwesties kunnen aankloppen. Tegelijk is hij ook een filosoof en integreert zijn persoonlijke biografie – zijn moeder is Brits, zijn vader Ghanees - in zijn werk. Hij belichaamt de creatieve en vrije denker bij uitstek, en is in dat opzicht onze ideale, eerste praatgast. Niet in het minst omdat hij de kunst verstaat om een complexe materie heel begrijpelijk uit te leggen. In het najaar verwelkomen we Esther Dischereit, een gelauwerde Duits-joodse auteur en dichter, haar moeder en familie overleefden de Holocaust. Ze documenteert, schrijft en spreekt over het geweld van wat we in het Engels ‘othering’ noemen, de reductie van anderen tot bepaalde identiteitskenmerken. Ze schrijft over wat het betekent om op te groeien in een gezin met een complexe geschiedenis en in een samenleving met tegenstrijdigheden. Het is eigenlijk een ervaring die veel mensen kennen.” 

 Tot slot, wanneer is de lezingenreeks voor jullie geslaagd? 

Eva Ulrike Pirker: “Ik zou heel blij zijn, mochten we niet alleen studenten, academici van VUB kunnen aanspreken, maar ook mensen van buiten de campus.” 

Katarzyna Ruchel-Stockmans: “Soms hoor ik van mijn studenten weken na een seminarie of activiteit hoe die hen toch beïnvloed heeft. Het zou mooi zijn, moesten ook onze lezingen zo’n sluimerende impact hebben.”