Op vrijdag 20 september verzamelt de VUB in het Koninklijk Circus voor het Feest van de Vrije Geest. We openen het nieuwe academiejaar en vieren de waarden waar we als universiteit vierkant achter blijven staan: kritisch denken, vrijheid van meningsuiting, recht op zelfbeschikking, solidariteit en verbondenheid. Op het programma een indrukwekkende line-up van gastsprekers die in een korte toespraak of performance vertellen wat die Vrije Geest voor hen betekent. Onder hen ook Christophe Busch, directeur van het Hanah Arendt Instituut, dat zich richt op burgerschap, stedelijkheid en diversiteit.
Een vrije geest, wat betekent dat voor jou?
“Selbstdenken! Niet zomaar je groep napraten, maar onafhankelijk en kritisch denken en handelen. Denk aan wat Hannah Arendt over Eichmann schreef: de oorsprong van het kwaad zat niet in zijn abnormaliteit, maar in zijn gedachteloosheid.”
Wie is voor jou een rolmodel op het vlak van vrije meningsuiting?
“Hannah Arendt. Ze kwam met analyses – over het banale van het kwaad, over het koloniale denken,… - die pas decennia later academisch zouden worden aanvaard. Dat is de kracht van het recht op vrije meningsuiting: de samenleving is niet altijd klaar voor een nieuw idee, maar het zaadje is wel geplant.”
Was jouw achtergrond een belemmering om kritisch te denken en je vrij te uiten, of net een aanmoediging?
“Het laatste. Ik zat in katholieke scholen, maar niemand heeft me iets door de strot geduwd. Ik had alle ruimte en vrijheid om atheïst te worden. Bij oudere generaties merk ik wel soms trauma’s. Daardoor heeft hun vrijzinnigheid of atheïsme soms wat weg van een anti-identiteit. Dat heb ik nooit gehad.”
"Nieuwe communicatietechnologie zorgt altijd voor een periode van waarheidsverval en polarisatie."
Moeten we alles kunnen zeggen, of zijn er grenzen aan de vrijheid?
“Je mag alles zeggen, behalve als het oproept tot haat, discriminatie en geweld. Die vrijheid om in de publieke ruimte de dialoog aan te gaan, moeten we maximaal vrijwaren. Anders beknibbelen we op de democratie. Dat betekent niet dat we elke mening zomaar moeten amplificeren. Iemand màg zeggen dat de wereld geregeerd wordt door buitenaardse reptielen, of dat de klimaatcrisis niet bestaat. Maar de media moeten die persoon niet één op één naast een politicoloog of een klimaatwetenschapper zetten, alsof hun beweringen even zwaar wegen. De wetenschap heeft haar rechten.”
Staat de vrijheid van meningsuiting onder druk?
“Dat komt en gaat, in cycli. Momenteel staat de waarheid onder druk. Door de pandemie en de oorlogen, maar ook door sociale media en AI. Nieuwe communicatietechnologie zorgt altijd voor een periode van waarheidsverval en polarisatie. Dat was ook zo in de jaren twintig, met de opkomst van beeldverhalen die een sterke emotieve overredingskracht hadden. De toestand is precair, maar er is ook reden tot hoop: in crisistijd stijgt de mens vaak boven zichzelf uit.”
Feest van de Vrije Geest
Op vrijdag 20 september om 16u00 zet de VUB het Koninklijk Circus van Brussel in vuur en vlam met het Feest van de Vrije Geest. Verwacht je aan een line-up van bekende opiniemakers en (woord)kunstenaars die ons op geheel eigen wijze duidelijk zullen maken wat vrijheid voor hen inhoudt: Guy Mortier, Rudi Vranckx, Elisabeth Lucie Baeten, Christophe Busch, Sara Leemans, Dena Vahdani, Ruth Lasters… Muziek zal er ook zijn, in overvloed zelfs. Met dank aan Ão, een band die momenteel furore maakt met hun eigenzinnige mix van saudade, indie en electronica.
