Nom de Dieu: kritiek, blasfemie, satire … ?

Over blasfemie

Blasfemie, ook wel godslastering genoemd, is het beledigen of bespotten van iets dat als heilig wordt beschouwd. Het woord stamt van het Griekse "blasphemia", een samenstelling van blaptein (beschadigen) en pheme (reputatie). Het kan gaan om het uiten van woorden of daden die beschouwd worden als respectloos tegenover God, godheden, religieuze symbolen, rituelen of overtuigingen. Wat blasfemie betekent, varieert sterk per historische, culturele en levensbeschouwelijke context.

De titel van de expo ‘Nom de Dieu’ verwijst naar het oorspronkelijke verbod binnen het monotheïsme om de naam van God uit te spreken of uit te beelden. In het Oude Testament openbaart God zich met de woorden "ik ben die ik ben". Deze uitspraak roept op om alles wat zich als goddelijk voordoet kritisch te beschouwen en geen valse beelden van God te maken of te vereren. 

Het christendom, door de leer van de incarnatie, was minder terughoudend in het creëren van religieuze beelden dan het jodendom en de islam. Omdat God in Christus een mens van vlees en bloed werd, was het toegestaan hem in menselijke vorm af te beelden en in tijdelijke beelden te vereren.

Eeuwenlang werd blasfemie gezien als zonde en misdaad, en verwees het naar onder andere godslastering, afgoderij, heiligschennis, ketterij, en ordeverstoring. Een blasfemische daad werd beschouwd als een bedreiging voor de heilige en maatschappelijke orde en tastte de gevestigde hiërarchie aan, waarin gezagsdragers zoals keizers, koningen en kerkelijke leiders als vertegenwoordigers van God op aarde golden.

Sinds de Verlichting wordt blasfemie eerder gezien als een aanval op de gevoeligheden van mensen die zich identificeren met de dominante levensbeschouwing, zoals in het Westen het christendom. Klachten over blasfemie komen daardoor vaak van een intolerante meerderheid, terwijl de beschuldigden veelal andersdenkenden of minderheden zijn. 

BOEK EEN TICKET VOOR DE EXPO 
BOEK EEN TICKET VOOR DE VERNISSAGE
VRAAG EEN KLASBEZOEK AAN

Blasfemische kunst?

De mate waarin een kunstwerk als blasfemisch wordt ervaren, is niet eenduidig te bepalen. Wat aanstootgevend is, hangt af van de interactie tussen het kunstwerk en de samenleving; zelfs binnen eenzelfde gemeenschap kan hierover verdeeldheid bestaan.

Deze tentoonstelling heeft geenszins de bedoeling om bepaalde religieuze groepen in een negatief daglicht te stellen. Hoewel blasfemie centraal staat, streven we niet naar het doel om zelf blasfemisch te zijn. We willen onderstrepen dat kritiek, satire en blasfemie essentiële elementen vormen binnen de Westerse cultuur en kunst. Kritiek, humor, satire en parodie maken sinds de renaissance deel uit van de kunst, een traditie die met de Verlichting verder werd versterkt en vandaag nog steeds actueel is. 

Vrijheid houdt op te bestaan zonder de ruimte om kritisch te zijn en dus mogelijk aanstoot te geven. Het vrije onderzoek—de vrijheid om via wetenschap of kunst de werkelijkheid te onderzoeken—is daarom een principe dat we blijvend moeten koesteren.

Kunst als tegengewicht voor onverdraagzaamheid en polarisatie

Onderzoek wijst uit dat openheid voor de ambiguïteit van artistieke beelden bijdraagt aan tolerantie en begrip. Kunst en kunsteducatie kunnen in die zin een krachtig tegenwicht bieden tegen onverdraagzaamheid, dogmatisme, polarisatie en identiteitspolitiek. We moeten waakzaam zijn dat noodzakelijke emancipatiestrijden voor minderheden niet omslaan in nieuwe vormen van conservatisme en fundamentalisme. 

Voor deMens.nu en de VUB is deze tentoonstelling een manier om te laten zien dat samenleven in een pluralistische samenleving een open, vrijzinnige levenshouding vereist.

BOEK EEN TICKET VOOR DE EXPO 
BOEK EEN TICKET VOOR DE VERNISSAGE
VRAAG EEN KLASBEZOEK AAN

Van ‘Nom de Dieu’ naar 'nondeju'

De uitdrukking ‘nom de Dieu’ komt uit het Frans en betekent letterlijk ‘naam van God’. Het is een uitroep die in het Frans vaak als krachtterm of vloek wordt gebruikt wanneer men verrast, gefrustreerd of boos is. In Vlaanderen is de uitspraak verbasterd tot ‘nondeju’.

De oorsprong ervan ligt in de eeuwenoude praktijk om te zweren bij heilige figuren of concepten, zoals God of andere religieuze symbolen, wat in de middeleeuwse en vroegmoderne tijd gangbaar was in heel Europa.

Hoewel de uitspraak in eerste instantie een vorm van godslastering was (aangezien het de naam van God in een wereldse context gebruikt), is de kracht van de uitdrukking in de loop der jaren verminderd.