Nawal El Saadawi

Waarom een eredoctoraat? 

In 2007 overhandigden prof. dr. Benjamin Van Camp & prof. dr. Philippe Vincke het VUB- en ULB-eredoctoraat aan Nawal El Saadawi.

Vrije geesten huilen niet

Nawal El Saadawi wijst op de kracht van onderwijs om vooruitgang te stimuleren. Ook al vindt ze dat onderwijsinstellingen de lichte neiging hebben zich te laten leiden door de kant van de autoriteiten, het elan van een vrije geest laat zich de mond niet snoeren.  Op haar eigengereide, vurige, snedige manier benadert ze de veranderende, maatschappelijke contexten; kritisch en met open vizier de wereld bekijken: het zijn basisprincipes van de VUB en ULB.

In het humanisme staat het verband tussen dissidentie en creativiteit centraal. Al Sadaawi’s werken vertegenwoordigen enorm veel verschillende genres, maar ze maken op een of andere manier toch dezelfde punten. Ze zijn een politiek-pedagogische les in de ontwikkeling van het individuele bewustzijn van vele mensen.

Tegelijk met het ouder worden, treedt bij veel mensen ook de zachtheid in. Maar Nawal El Saadawi schrijft andere geschiedenis. Haar scherpte lijkt onaantastbaar, tegelijk met haar humor en haar verzet tegen al wat naar onderdrukking, onrecht, opgedrongen religie of vrouwonvriendelijkheid ruikt.

Schrijven is haar amour préféré. Ze bevrijdt er zichzelf mee van alles wat haar bindt aan iets waaraan ze niet gebonden wil zijn. Maar hoge bomen en franke woorden vangen veel wind.

“Nothing is more perilous than truth in a world that lies” geeft ondubbelzinnig haar verbeten strijd weer voor de idealen die ze al haar hele leven lang najaagt in een wereld die ver gaat in zijn tegenkanting. Zolang die wereld liegt, reageert haar pen. Zolang haar waarheid schreeuwt, kruipt gevaar nooit nederig in zijn hoek.

Drang om te schrijven

Die drang vertaalt zich in 56 boeken, essays, kortverhalen en toneelstukken.

Eerste vrouwelijke arts in Egypte

Dit in combinatie met haar liefde voor schrijven, maakte van haar één van de beruchtste activisten en feministen, in haar land en daarbuiten.

Over zijn carrière

1956

Nadat ze met honderden andere artsen naar landelijke gebieden gestuurd werd, kwam ze snel tot de conclusie dat armoede daar de grote boosdoener was.

2003

Great minds of the 20th century award

2007

Fonlon-nichols award

2014

North-south prize en premi internacional catalunya

De pen kruipt waar ze niet gaan kan

1931. In het kleine dorpje Kafr Tahla in de Egyptische Delta wordt het tweede kindje van het gezin El Sawaadi geboren: Nawal. Ze krijgt er later nog zeven broers en zussen bij. Haar vader werkt voor het Ministerie van Onderwijs en verzet zich krachtig tegen de Britse koloniale overheersing. Het is in de sfeer van politiek protest en de burgerlijke ongehoorzaamheid van haar vader dat ze opgroeit.

De meeste plattelandsbewoners zijn analfabeet, maar in het diep conservatieve, Soennitische gezin El Sawaadi wordt er geschreven en gelezen. Nawal wil de familienaam van haar grootvader eigenlijk niet dragen, omdat die haar – zoals zoveel andere dingen - in naam van God en de goede zeden wordt opgelegd. 

De jonge Nawal El Sawaadi houdt een geheim dagboek bij waarop ze de naam van haar moeder schrijft: Nawal Zaynab. Ze wil zo de valse naam verwijderen die haar wordt opgedrongen. Ze voelt de sterke drang om te schrijven. Het is voor haar een middel om de menselijke waarheid uit te drukken. Als het gaat om de positie van de vrouw, is ze ongemeen scherp. Ze toont de verwrongen ideeën van een mannelijke godsdienst op een manier die geen enkele auteur in de Arabische wereld aandurft.

Ook al klopt haar hart voor het schrijven, toch gaat ze geneeskunde studeren. Omdat haar vader dat voor haar kiest. In 1946 neemt ze deel aan de studentenprotesten tegen het Britse koloniale gezag, in 1955 studeert ze af. Omdat ze een van de eerste Egyptische vrouwelijke artsen is, wordt ze meteen een beroemdheid. Ze trouwt met een medestudent, krijgt met hem een dochter maar scheidt al kort daarna.

In 1956 wordt ze onder het socialistisch beleid van Gamal Abdel Nasser – samen met honderden andere dokters – naar het platteland gestuurd. Ze merkt al snel dat haar opleiding geen antwoorden biedt op de noden van de dorpsbewoners en wijst armoede als schuldige aan voor de vele problemen.

Ze begint kritiek te spuien op het economische systeem, de klassensamenleving en de uitbuiting van arbeiders en boeren. Nadat ze tevergeefs een vrouw van haar gewelddadige man probeert te redden, wordt Nawal teruggestuurd naar Caïro. Van 1958 tot 1972 is ze daar directeur-generaal publieke gezondheid bij het ministerie. Maar haar kritische rapporten vol radicale ideeën blijven – in de negatieve zin - niet onopgemerkt. Ze trekt voort van leer tegen onder meer het systeem, uitbuiting en vrouwelijke onderdrukking in haar boeken, waarvan de eerste, 'I learned love', gepubliceerd wordt in 1957.

In 1972 wordt Nawal aan de deur gezet bij het ministerie nadat ze in haar boek 'Vrouwen en seks' expliciet ingaat tegen de genitale verminking van vrouwen. Op zesjarige leeftijd overkwam haar dezelfde gruwel. De Egyptische overheid verbiedt het boek, maar dat houdt Nawal niet tegen om het in Libanon te publiceren. Ze is de eerste arts in Egypte die haar ongezouten mening over besnijdenis verkondigt waardoor het issue internationale aandacht krijgt. Onder die internationale druk kan het regime niet anders dan de ingreep te verbieden.

El Saadawi maakt nog professionele tussenstops aan onder meer de medische faculteit van de Ain-Shams-universiteit in Caïro en als adviseur van vrouwenprogramma’s in Afrika, het Midden-Oosten en de VS.

Ondertussen is het 1981. Nawal lanceert de feministische pressiegroep Arab Women’s Solidarity Association en brengt thema’s als vrouwenbesnijdenis, prostitutie, moslimfundamentalisme en zo meer naar voren. Maar de Egyptische overheid ziet haar alsmaar meer als een bedreiging en in september van datzelfde jaar laat president Sadat haar opsluiten in de gevangenis. Pen en papier zijn er gevaarlijker dan een wapen. Daarom schrijft ze stiekem met de eyeliner van een prostituee haar memoires op wc-rollen.

Niet lang na de moord op Sadat in oktober ‘81, komt ze vrij. Ze blijft haar afkeer uiten tegen de islamisten en alle andere religieuze fundamentalisten overal ter wereld. Ook al vuurspuwt Nawal El Sadaawi evengoed naar het Westen, toch vlucht ze in 1988 naar de Verenigde Staten. Pas vele jaren later keert ze definitief terug naar haar roots, waar ze zich in 2005 kandidaat stelt voor de eerste vrije presidentsverkiezingen. Het zijn de zware voorwaarden die haar op haar stappen doen terugkeren.

Maar velen kunnen het geluid van haar scherpe tong niet vergeten. Haar naam belandt op meerdere dodenlijsten en in 2007 roept sjeik Mohammed Sayyed Tantawi van de Al-Azhar-universiteit een fatwa en de doodstraf over haar uit. Reden hiervoor was het toneelstuk 'God resigns at the summit meeting'.

Maar Nawal blijft nog vele jaren schrijven, lezingen geven en opkomen voor alles waarvoor ze al haar hele leven vecht.