Stel je voor dat de overheid xtc uit het strafrecht haalt en reguleert. Het roesmiddel zou dan in een erkend laboratorium geproduceerd worden, onder strikte controle. Zo weet de gebruiker precies hoeveel werkzame stof er in zijn pilletje zit. Dat verkleint het risico op ongevallen. De volgende vraag: waar wordt de drug verkocht, en onder welke voorwaarden? In een gespecialiseerde winkel, naar het voorbeeld van de Nederlandse coffeeshops? Bij de apotheek? Of gewoon uit de automaat van de club?
Een xtc-expo in Gent (van 14 april tot 15 mei 2024) stelt drie mogelijke scenario’s voor, in evenveel net-echt-decors: een smartshop, een apotheek en een club. Het initiatief komt van onderzoekers van VUB, UGent, Hogeschool Gent en de expert- en burgerbeweging Smartondrugs.
Steven Debbaut (criminoloog VUB): “Als bezoeker scan je bij het binnenkomen van de expo een code met je telefoon. In elke ruimte krijg je dan info en kan je een aantal vragen beantwoorden. Bijvoorbeeld: vind je dat je bij de apotheek xtc mag kopen zonder of met een voorschrift? Hoeveel pillen mag de apotheker per keer verkopen? Maken we xtc ook beschikbaar in de club? En mag die club dan ook nog alcohol verkopen, wetende dat de combinatie van alcohol en xtc gevaarlijk kan zijn? De resultaten willen we delen met beleidsmakers en gebruiken voor academisch onderzoek.”
Hoeveel mensen gebruiken eigenlijk xtc?
“Bij studenten in het hoger onderwijs heeft 8 procent in het afgelopen jaar minstens één keer xtc gebruikt (bevraging in 2021). Voor de volledige Vlaamse bevolking (tussen 15 en 64 jaar) is dat maar 1,5 procent (bevraging in 2018). Het is een roesmiddel dat vooral in het uitgaansleven populair is en past bij elektronische dansmuziek zoals techno en trance.”
Is xtc een gevaarlijke drug?
“Een Brits en een Nederlands onderzoek zijn nagegaan hoeveel schade legale en illegale roesmiddelen toebrengen aan de gebruiker en de maatschappij. Beide onderzoeken geven vergelijkbare resultaten. In het Nederlands onderzoek staat xtc op plaats 12, cannabis op plaats 10. De top 5 wordt gevormd door crack, heroïne, tabak, alcohol en cocaïne.”
"Je moet de 3 M's altijd samen zien: middel, mens en milieu"
Is xtc dan zo onschadelijk?
“Geen enkele drug is onschadelijk. Als je elk risico wil mijden, blijf je er beter af. En als je er wel mee begint, stel je dat best zo lang mogelijk uit. Hoe vroeger je met een middel begint, hoe slechter voor je hersenen – die zijn rond de leeftijd van 25 jaar biologisch gezien volgroeid - en hoe groter de kans dat je aan een product blijft hangen. Nu, xtc is een drug die meestal sporadisch – pakweg enkele keren per jaar - en recreatief wordt gebruikt. De verslavingskans bij MDMA, de actieve stof in xtc, is klein.”
Volgens de site van Smartondrugs geldt dat eigenlijk voor elke drug?
“Voor de grote meerderheid van de gebruikers – pakweg 85 procent – zijn roesmiddelen een recreatief verhaal, los van het type drug. Ongeveer 15 procent vertoont wel problematisch verbruik. Dat cijfer blijft al jaren ongeveer gelijk. Veel druggebruik is trouwens tijdelijk. Mensen experimenteren er eens mee en denken dan: dat is niks voor mij. Of het gaat om een voorbijgaande fase, die ze meestal stopzetten zonder externe hulp.”
Die 15% problematische gebruikers, wie zijn dat dan?
“Dat zijn vooral mensen met andere problemen. Ze groeiden op in kansarmoede of een moeilijke gezinssituatie, hebben trauma’s opgelopen, fysiek of seksueel geweld ondergaan,… Daarom schuiven wij een alternatieve visie naar voor: bekijk roesmiddelen vanuit het gezondheidsperspectief en zet in op onderwijs, gezinsondersteuning, gelijke kansen, armoedebestrijding,… Want daar liggen de echte diepe oorzaken van problematisch druggebruik.”
Focussen we nu teveel op het product zelf?
“Dat klopt. Terwijl wij het liever over de 3 M’s hebben: niet alleen het middel, maar ook de mens en zijn milieu. Die moet je altijd samen zien. Welk product, dat is eigenlijk van secundaire belang. Daarom vinden we ook het onderscheid tussen soft drugs en hard drugs nogal arbitrair. Stellen dat bijvoorbeeld cannabis ok is en de rest helemaal niet, is een enge manier om naar roesmiddelen te kijken. Cannabis kan even problematisch zijn als een zogenaamde ‘hardere’ drug. Als je bij problematische gebruikers één product afneemt, schakelen ze trouwens vaak op een ander product over.”
De criminoloog die voor preventie en hulpverlening pleit
Steven Debbaut studeerde sociaal werk en criminologie en als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de VUB. Hij is medeoprichter en woordvoerder van Smartondrugs. Deze expert- en burgervereniging bestaat uit academici, preventiewerkers, hulpverleners, behandelingsexperts en andere vrijwilligers en ijvert voor een hervorming van het drugbeleid. Steven Debbaut schreef een doctoraat over hoe politiemensen die actief zijn rond de politionele opvolging van drugs kijken naar het drugfenomeen.
"Regulering zou het beleid zelfs strenger maken"
Dankzij Operatie Sky werd een grote drugbende opgerold. Toch heeft u twijfels over de war on drugs.
“Decennialange repressie heeft weinig uitgehaald. Af en toe daalt het aanbod, maar dat is tijdelijk, niet duurzaam. Het kost ook veel geld om grote en kleine criminaliteit te bestrijden, overlast aan te pakken en trafiekketens te ontmantelen. Ongeveer 62 procent van de middelen van het drugsbeleid gaat naar repressie. 34 procent vloeit naar hulpverlening, 3 procent naar preventie en amper 0,5 procent naar schadebeperking. Wij stellen voor om middelen te verschuiven van repressie naar preventie, vroegdetectie, hulpverlening en schadebeperking. Het hoofddoel van ons drugsbeleid zou moeten zijn: het aandeel van problematische gebruikers – die 15 procent – zo laag mogelijk houden.”
Regulering wil niet zeggen dat je alles los laat?
“Integendeel, het beleid zou strenger worden. Nu gebeurt alles onder de radar, zonder aandacht voor veiligheid, zonder controle op de productie, zonder leeftijdsbeperkingen,… Reguleren maakt middelengebruik veiliger, en je neemt het verdienmodel van misdadigers weg.”
Als je een middel regulariseert en normaliseert, gaat het gebruik dan niet stijgen? Wil niet iedereen dan wel eens een xtc-pilletje droppen?
“Veel mensen geloven dat een verbod op drugs ontradend werkt, maar dat klopt niet. Vergelijkende studies van drugswetten over heel de wereld hebben aangetoond dat er geen verband is tussen strengere strafwetten en een daling of stijging van het middelengebruik. Het zou kunnen dat een regulering van xtc leidt tot een beperkte toename van het aantal mensen dat het middel gebruikt. Dit effect moet je echter afwegen tegen de afname van de gezondheidsschade. Bovendien kunnen we vooral het problematisch gebruik beter beperken door het verbod op te heffen. De kwaliteit van de producten zou dan immers beter gecontroleerd worden en mensen zullen makkelijker de weg naar de hulpverlening vinden. Daarom is het belangrijk dat legalisering/regularisering steeds gepaard gaat met investeringen in drughulpverlening en -preventie.”
"Er is geen simpele link tussen verbieden en verbruiken"
Wat zouden jullie liever niet zien in zo’n nieuw reguleringsmodel?
“Reclame voor xtc. We zijn tegen reclame voor drugs – ook publiciteit voor alcohol willen we dus verbieden. En we zouden het ook geen goed idee vinden om xtc in een club te verkopen. In de roes van het uitgaan is het moeilijk om een weloverwogen keuze te maken.”
In Nederland kan je cannabis vrij kopen in coffeeshops. Wat kunnen we daaruit leren?
“Dat het verbod op drugs niet automatisch leidt tot minder druggebruik. Nederlandse jongvolwassenen blowen minder dan hun Franse leeftijdsgenoten, terwijl Frankrijk wel repressiever optreedt tegen cannabis. Zoals gezegd, er is geen simpele link tussen verbieden en verbruiken. Er spelen veel andere factoren mee, zoals toegankelijkheid, reclame, de cultuur die rond de middelen hangt,…”
Wat vindt de politiek eigenlijk van jullie voorstellen?
“Er zijn niet veel beleidsmensen die op een rationale manier de denkoefening willen maken. Het academisch onderzoek, de praktijkervaring van hulpverleners en de getuigenissen van gebruikers wijzen nochtans allemaal in dezelfde richting: haal drugs uit het strafrecht en bekijk ze als een gezondheidsthema. Zeker omdat het huidig beleid niet werkt. Maar pleiten voor meer repressie verkoopt blijkbaar net iets makkelijker dan zeggen: laat ons nadenken over regulering en modellen uitwerken. De kloof is nog groot. Met initiatieven zoals de expo over xtc proberen we die wat kleiner te maken.”
Fotograaf: Marieke de Bra