Uit een recente enquête onder 614 respondenten, uitgevoerd door VUB-onderzoekster Iris Steenhout, blijkt dat er op diverse vlakken meer aandacht nodig is voor veiligheid en waardering binnen het onderwijs. Agressie tegen leerkrachten en binnen het onderwijs is immers een steeds groter wordend probleem, dat vraagt om een zorgvuldige aanpak. 14,1 procent van de leerkrachten geeft aan zich in het afgelopen jaar onveilig te hebben gevoeld, terwijl 60,8 procent zich veilig tot zeer veilig voelt.

10,8 procent van de leerkrachten zegt minstens één keer per maand te worden gepest. Dat pesten neemt soms serieuze proporties aan met onder andere fysiek geweld, het bespuwen van leerkrachten, imitatiegedrag en verbale agressie als voornaamste vormen van pestgedrag. Bij 18,1 procent gebeurde dat minder dan één keer per maand, en bij 71,1 procent nooit.

“Wat betreft meldingen van pestgedrag wordt dat in amper 1,2 procent van de gevallen aan de politie werd doorgegeven, wat wijst op een beperkte formele escalatie van incidenten”, zegt Steenhout. “Daarnaast stelde 70,9 procent van de leerkrachten pestgedrag tussen leerlingen vast in de voorbije 12 maanden, waarvan het in meer dan zeven op de tien gevallen ging om langdurig en systematisch pestgedrag. Het merendeel van de meldingen omtrent pestgedrag (64,2 procent) werd gedaan bij de schooladministratie, bij leidinggevenden of bij vertrouwenspersonen, terwijl in 24,8 procent van de gevallen helemaal geen melding werd gemaakt”, aldus Steenhout. “Opvallend is dat slechts 42,7 procent van de respondenten aangeeft dat er daadwerkelijk iets met hun melding werd gedaan. Voor 43,1 procent bleef de melding zonder gevolg, wat niet alleen wijst op een gebrek aan actie, maar ook kan ontmoedigen om in de toekomst incidenten te melden.”

Een meerderheid van de leerkrachten (62 procent) geeft aan op de hoogte te zijn van het veiligheidsbeleid op hun school, wat betekent dat er nog een aanzienlijke groep (38 procent) is die slecht geïnformeerd is. “Van zij die het beleid kennen, vindt 62,7 procent het goed tot voldoende, terwijl 25,8 procent neutraal is en 11,6 procent het beleid als onvoldoende beoordeelt.” Dat wijst er volgens Steenhout op dat er ruimte is voor verbetering in de communicatie en implementatie van het veiligheidsbeleid.

“Als het gaat om het naleven van gedragsregels door het personeel, geeft 60,9 procent aan dat die meestal worden gevolgd”, zegt Steenhout. “Echter: 25,5 procent geeft aan dat de naleving varieert, en 13,6 procent stelt dat het personeel de regels zelf niet naleeft. Dat is zorgwekkend, aangezien de consistentie van gedragsregels essentieel is voor een veilig en respectvol schoolklimaat."

Waardering op de werkvloer speelt ook een belangrijke rol in de sfeer binnen scholen. “Hoewel 64,2 procent van de leerkrachten zich gewaardeerd voelt door collega’s, voelt een kleiner percentage (51,1 procent) zich gewaardeerd door de directie. Het gevoel van waardering kan een belangrijke invloed hebben op de motivatie en het welzijn van leerkrachten, en het is duidelijk dat hier nog werk aan de winkel is.”

Pestgedrag blijft een zorgwekkend fenomeen binnen het onderwijs, niet alleen tussen leerlingen onderling, maar ook richting het personeel. Het gebrek aan actie bij meldingen (25,1%) ondermijnt niet alleen het veiligheidsgevoel van leerkrachten, maar legt ook een belangrijke uitdaging bloot voor scholen om een cultuur van veiligheid en vertrouwen te versterken.

Het onderzoek suggereert bovendien dat er op het gebied van schoolklimaat nog veel te winnen valt. Slechts 20,1 procent van de respondenten geeft aan dat er schoolbrede programma’s zijn om een positief klimaat te bevorderen, en 14,7 procent meldt dat er sociale vaardigheidstrainingen worden aangeboden.

“Het is duidelijk dat niet alleen de fysieke, maar ook de emotionele veiligheid en waardering binnen scholen een grote rol spelen in het behoud van leerkrachten. De cijfers wijzen erop dat leerkrachten zich vaak ondergewaardeerd voelen, wat bijdraagt aan hun overweging om van baan te veranderen. Een derde van de leerkrachten (34,4 procent) zou overwegen elders te gaan werken als ze de kans kregen, en van die groep geeft 74,4 procent aan dat hun veiligheidsgevoel hiervoor een belangrijke factor is. Gevoelens van onveiligheid blijken niet enkel te maken te hebben met fysieke bedreigingen, maar ook met een gebrek aan waardering en steun vanuit de organisatie.”

Scholen zouden daarom volgens Steenhout niet alleen moeten inzetten op harde veiligheidsmaatregelen, maar ook op het verbeteren van het algemene schoolklimaat. “Investeringen in schoolbrede programma's die een positieve sfeer bevorderen, sociale vaardigheidstrainingen (zoals non-violent resistance-training, een methode die leerkrachten ondersteunt in het hanteren van conflicten zonder geweld of escalatie, door kalm, maar vastberaden en respectvol verzet te tonen tegen ongewenst gedrag, met de actieve steun van hun collega's en de schoolleiding), en initiatieven die leerkrachten het gevoel geven dat ze gewaardeerd worden, zijn essentieel. Die programma’s kunnen zowel de dynamiek tussen leerlingen als tussen collega’s versterken, waardoor leerkrachten zich ondersteund en veilig voelen in hun werkomgeving. Uiteindelijk zal dat resulteren in een verhoogde werktevredenheid onder leerkrachten, een gunstiger leerklimaat voor leerlingen en naar verwachting een impact op het lerarentekort door het verbeteren van de retentie van onderwijspersoneel.”

Meer info

Prof. Iris Steenhout
+32 486 38 66 41