Hoe worden mensen in detentie ouder, wat zijn daar de existentiële consequenties van en vooral: hoe geef je zin aan de latere fases van het leven wanneer je van je vrijheid bent beroofd? Met die vragen begint Diete Humblet aan het CAGED-project, een onderzoek dat door de Europese Commissie met een ERC Starting Grant werd gehonoreerd. Wereldwijd neemt het aantal ouder wordende mensen achter de tralies toe. Dat leidt tot toenemende interesse in de mate waarin een gevangenisomgeving de basisvoorwaarden kan scheppen voor een zinvol leven voor oudere personen.
“Bij detentie van oudere personen of bij zij die die in gevangenschap ouder worden, denken we nog te vaak vanuit een eenzijdig biomedisch model”, zegt Humblet. “De gerontologie als multidisciplinaire studie van het ouder worden, houdt zich in Europa hoegenaamd niet bezig met een detentiecontext. Mijn onderzoek wil daar verandering in brengen en een brug smeden tussen de gerontologie enerzijds en de penologie (de studie over het bestraffen van zij die normovertredend gedrag stellen en over de straffen die ze krijgen, zoals opsluiting). Het gaat in mijn onderzoek specifiek over zingeving, in de wetenschappelijke betekenis van het woord: we bevragen ons over of en hoe je als individu in de gevangenis betekenis kunt geven aan je leven. Voor mensen die ouder worden in gevangenschap is dat dikwijls een probleem, als ze de jaren zien wegglippen en de hoop op een zinvol leven binnen of buiten de gevangenismuren steeds belangrijker wordt.”
Humblet is met CAGED niet aan haar proefstuk toe. Ze studeerde rechten in Antwerpen en criminologie in Gent en en doctoreerde aan de VUB over het thema. In eerste instantie startte ze een uitvoerige briefwisseling op met oudere personen die van hun vrijheid waren beroofd. Later volgde nog een etnografisch onderzoek in dezelfde context, in Merksplas en in Brugge (waar ook een vrouwenafdeling is), waaruit bleek dat de noden onder deze toenemende groep divers en talrijk zijn en gevangenissen worstelen met de manier waarop ze hiermee moeten omgaan. Als houder van een FWO senior postdoctoraal mandaat aan de VUB zette ze een project op waarbij oudere personen de voor hen belangrijke dingen in beeld brachten met foto’s en laat ze het penitentiair personeel zich inleven in de ‘andere kant’ aan de hand van (simulatie)training.
"België is een uitstekende casestudy met een brede relevantie voor alle Europese jurisdicties"
De onderwaardering van onderzoek naar veroudering in detentie is volgens Humblet een van de belangrijkste hedendaagse uitdagingen in de sociaal wetenschappelijke studie van crimineel gedrag en de reactie op dat gedrag van de samenleving. “Vooral in Europa blijft de wetenschappelijke kennis achter”, aldus de onderzoekster. “Het CAGED-project voorziet in die kritieke behoefte door te onderzoeken hoe existentiële psychosociale veranderingen als gevolg van het ouder worden, samengaan met de effecten van opsluiting.”
Het project zal zich verdiepen in de existentiële dimensies van het ouder worden in detentie. “We gaan dat doen door enerzijds gebruik te maken van meervoudige en nieuwe interviewmethoden en anderzijds een meer kwantitatief gedreven aanpak”, zegt Humblet. “We willen een methodologie ontwikkelen voor het meten van existentiële betekenis, onder verschillende regimes en in diverse groepen van ouder wordende gevangenen. België staat bekend om zijn verschillende benaderingen van zowel integratie als segregatie van oudere personen in detentie en is daarom een uitstekende casestudy met een brede relevantie voor alle Europese jurisdicties. De meetstudie zal ook een leeftijdsgescheiden voorziening voor oudere volwassenen in Duitsland meenemen. Die is vrij uniek in Europa.”
CAGED moet uitmonden in een breed interdisciplinair theoretisch kader voor studies naar veroudering in gevangenschap en een nieuw domein inluiden van de geronto-penologie. “We willen de verschillen blootleggen tussen de pure overlevingsstrategieën van gedetineerden en wat er voor hun écht toe doet, namelijk een zinvol bestaan ervaren.”