Het Belgische politieke systeem staat onder enorme druk. Zo lijkt onze regering er maar niet in te slagen om eendrachtig op te treden en grote hervormingen door te voeren. Steeds meer mensen laten zich kritisch uit over wat er fout loopt, maar we vergeten al te vaak dat er ook positieve aspecten aan ons systeem verbonden zijn. Zo toont onderzoek door vorsers van de VUB aan dat ons politieke model bijzonder goed uitgerust is om conflicten en polarisatie te reguleren. Doctoraatsstudent in de Politieke Wetenschappen (POLI) Kamil Bernaerts onderzocht samen met zijn collega Benjamin Blanckaert en Prof. Dr. Didier Caluwaerts waarom sommige democratieën meer af te rekenen krijgen met polarisatie dan andere. Daarvoor bestudeerden ze hoe polarisatie zich verhoudt tot het kiessysteem en de daaruit voortvloeiende machtsverhoudingen in 36 democratieën wereldwijd. De onderzoekers tonen aan dat meerderheidsdemocratieën harder worden blootgesteld aan polarisatie dan consensusdemocratieën, zoals België.
“Ons onderzoek heeft verschillende types van democratieën over de wereld vergeleken en onderzocht of hun institutionele achtergrond de mate van polarisatie beïnvloedt”, zegt Bernaerts. “Er bestaan ruw geschetst twee soorten democratieën. Enerzijds heb je consensusdemocratieën die beroep doen op proportionele kiesstelsels en de macht verdelen over zoveel mogelijk groepen in de samenleving. Anderzijds heb je meerderheidsdemocratieën, waarbij alle macht in handen wordt gelegd van de meerderheid en slechts enkele partijen van electoraal belang zijn.Ons onderzoek wees uit dat consensusdemocratieën, zoals België, Nederland en de Scandinavische landen, minder gepolariseerd zijn dan meerderheidsdemocratieën, zoals de VS of Frankrijk. In het huidige mediadiscours waarin het Belgische politieke model voortdurend onder vuur wordt genomen, toont ons onderzoek aan dat onze staatsstructuur desalniettemin gelinkt kan worden aan minder polarisatie. Ondanks alle kritiek aan het adres van het Belgische politieke systeem en consensusdemocratieën in het algemeen, krijgen dergelijke systemen minder af te rekenen met conflict en polarisatie in vergelijking met landen met een meerderheidsstructuur.”
Bernaerts en zijn collega’s deden hun onderzoek op basis van verschillende gekalibreerde datasets uit 36 landen over een periode van 2000 tot 2018. Ze onderscheidden daarbij twee vormen van polarisatie: polarisatie ten gevolge van conflicterende wereldbeelden en polarisatie omtrent identiteitsissues.
“We zien dat polarisatie de voorbije decennia over de hele lijn is toegenomen, maar dat niet alle landen in dezelfde mate getroffen worden. In onze paper tonen wij aan dat de verschillen tussen landen tot op zekere hoogte verklaard kunnen worden door hun politieke instellingen. Verder vinden we ook dat consensuele instituties beter in staat zijn om vijandige politieke of sociale kampen te bestrijden dan conflicten over belangrijke politieke kwesties. Vermits identiteits-gebaseerde polarisatie de grootste bedreiging vormt voor de gezondheid van een democratie, is dat hoopvol nieuws”.
De studie werd gepubliceerd in het internationale tijdschrift Democratization onder de titel Institutional design and polarization. Do consensus democracies fare better in fighting polarization than majoritarian democracies?