Moedertalendag: talendiversiteit helpt diversiteit van erfgo

21 februari is sinds 1952 de Internationale Moedertaaldag van UNESCO. De dag staat in het teken van de taalkundige en culturele diversiteit en van de meertaligheid. In Brussel is heel wat onderzoek gebeurd naar die diversiteit aan moedertalen, thuistalen volgens onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Voor de UNESCO zijn talen het instrument om het culturele erfgoed levend te houden. “Door de moedertaal in ere te houden, blijft de taalkundige en culturele traditie bestaan en wordt men zich meer bewust van de verschillen tussen etnische groepen”, schrijven ze daarover zelf.

In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wonen mensen met ruim 180 verschillende nationaliteiten, wat leidt tot een enorme diversiteit aan talen. De recentste cijfers werden bij elkaar gebracht in het vijfde BRIO Taalbarometeronderzoek, dat in april vorig jaar gepubliceerd werd. “Daarin onderzoeken we wie welke taal waar spreekt, wanneer en met wie”, zegt VUB-onderzoeker Mathis Saeys, hoofdauteur van de Taalbarometer. “Het BRIO-Taalbarometeronderzoek is een unieke en uitgebreide representatieve bevraging bij volwassen Brusselaars. Het biedt een actueel beeld van de ontwikkelingen die zich inzake taal binnen Brussel voltrekken.”

Volgens de recentste Taalbarometer worden er in de hoofdstad 104 verschillende geregistreerde talen gesproken. Dat zijn er een pak meer dan tijdens het eerste onderzoek, dat inmiddels al bijna 25 jaar oud is. In 2001 werden 72 talen geregistreerd. “Alles wijst erop dat de taalkundige en culturele basis van Brussel steeds breder wordt. Niet enkel de taalverscheidenheid op zich, maar ook de snelheid waarmee die verandering zich voltrekt is opvallend.”

Vraag is of al die verschillende talen ook leiden tot een betere meertaligheid in Brussel en of de kannis van een eigen moedertaal bijdraagt aan de sociale mobiliteit van de Brusselaars. “In eerste instantie weten we dat de opgetekende taaldiversiteit zich vertaalt in talenkennis”, zegt Mathis in de Taalbarometer. “De top 10 van de meest gesproken talen blijft over de vijf meetmomenten sedert 2001 grotendeels dezelfde, al verschuiven de talen en hun aantallen onderling. Frans blijft de meest gekende taal in Brussel. Tezelfdertijd versterkt het Engels haar positie als tweede meest gekende taal. Het Engels is vooral een schooltaal, die tevens belangrijk is voor de arbeidsmarkt. Hoewel deze in veel mindere mate een gezinstaal blijkt te zijn, blijft ze het populairst bij de jongste generatie Brusselaars.”

Frans, Nederlands en Engels zijn in Brussel contacttalen: die heb je er nodig om werk te vinden, om contacten te leggen met mensen uit andere taalgemeenschappen, voor een beter en diverser sociaal leven. “Dat zijn niet noodzakelijk de moedertalen of beter: thuistalen”, weet Mathis. “In de wetenschappelijke vakliteratuur bestaat er al enige tijd unanimiteit over het gebruik van de term ‘thuistaal’ in plaats van ‘moedertaal’. Iemands thuistaal verwijst naar de taal (of talen) die men gebruikt(e) binnen het gezin waarin men opgroeide.”

Wereldwijd worden meer dan 6000 talen gesproken. Veel van die geregistreerde talen worden slechts door een kleine gemeenschap gesproken, zoals dat ook in Brussel is. Zowel in laatste als in de derde Taalbarometer werden niet minder dan 104 verschillende talen gedocumenteerd in de hoofdstad. “De werkelijke taaldiversiteit onder Brusselaars ligt vermoedelijk nog hoger”, aldus Mathis. “Enerzijds door de steeds toenemende diversiteit binnen de populatie zelf, en anderzijds omdat bij elke survey onvermijdelijk bepaalde talen door de mazen van het net vallen. Welke talen al dan niet in een dergelijke oplijsting worden opgenomen, varieert. Sommige auteurs kiezen ervoor zich uitsluitend te richten op officiële en gestandaardiseerde talen, terwijl anderen ook dialecten en minderheidstalen meenemen in hun analyse. In het Taalbarometeronderzoek vinden we het vooral belangrijk alle talen die door de respondenten worden genoemd te (h)erkennen.”

“De gehanteerde definiëring – thuistaal in plaats van moedertaal - laat toe meer dan één taal als thuistaal te hebben”, besluit Mathis. “Dat is dus een verrijking tegenover het concept ‘moedertaal’.”

Meer info:

Moedertalendag: talendiversiteit helpt diversiteit van erfgoed te onderhouden