VUB-prof Frederik Dhondt leidt een enthousiaste groep internationale studenten en academici die gretig de rechtsgeschiedenis van hun landen met elkaar vergelijken. Deze zogenaamde Connected Learning Community is onderdeel van het Europese universiteitsnetwerk EUTOPIA. “De EUTOPIA-studenten zullen later ook maatschappelijke functies bekleden waarin zij de regels maken.
Maakt een internationale samenwerking rechtsgeschiedenis spannend?
“Met EUTOPIA beklemtonen we diversiteit en meertaligheid. Een belangrijk aspect is dat studenten hun papers in hun eigen taal kunnen presenteren. Voor de studenten uit Ljubljana, hoofdstad van Slovenië, is taal bijvoorbeeld essentieel voor hun identiteit. De Slovenen zijn maar met twee miljoen mensen en het is voor hen een erezaak dat ze een universiteit hebben in hun eigen taal. Als Nederlandstalige Vlaamse universiteit in Brussel kunnen we dat zelf ook goed begrijpen.
“Elke stad heeft haar eigen verleden en situatie die haar kijk op de rechtsgeschiedenis bepaalt.”
Als je rechtsgeschiedenis wil onderwijzen in de gelaagde en onderling verbonden wereld van vandaag, dan is een internationale insteek de beste. Binnen EUTOPIA gaan studenten nationale casussen met elkaar vergelijken, en de verschillen per land zelf ontdekken. Dit jaar hebben twee studentes bijvoorbeeld activisme voor vrouwenrechten in Frankrijk en België vergeleken. Elk land had zijn eigen traject, maar er waren ook overeenkomsten. Niet alleen via protest en congressen kwam er een emancipatoire beweging op gang, maar ook via de rechtbank is er actie ondernomen om de conservatieve patriarchale mentaliteit binnen de toenmalige juristengemeenschap aan te pakken.
De EUTOPIA-studenten zullen later ook maatschappelijke functies bekleden waarin zij de regels maken. Het besef dat zij in maatschappelijk belangrijke thema’s beschikken over zulke juridische instrumenten is dus zeer relevant.”
Jullie hebben een ‘Peak Event’ in Brussel gehad met de studenten.
“Voor EUTOPIA is ook de fysieke ervaring belangrijk. We laten ze kennis maken met de campussen en de steden waarin rechtsgeschiedenis wordt geschreven. We zijn in Brussel gepasseerd langs het justitiepaleis, het Grondwettelijk Hof, het Koninklijk Paleis, het Paleis der Natie en het Europees Parlement. Voor de studenten van Warwick, die de beperkingen van de Brexit aan den lijve ondervinden, komt de geschiedenis dan heel dichtbij.
Elke stad heeft haar eigen verleden en situatie die haar kijk op de rechtsgeschiedenis bepaalt. De campus van CY Cergy Paris Université ligt in het noordwesten van Parijs, op de grens tussen het platteland en de banlieue. Ljubljana is door de toetreding tot Europese Unie opnieuw een zeer internationale stad geworden. En Lissabon torst een heel groot koloniaal verleden mee. Om maar drie van de negen andere universiteiten te noemen.”
Hoe zijn de connected communities georganiseerd?
“Het is telkens een kleine community rondom 1 onderwerp. Ze bestaat uit vijf tot acht studenten per EUTOPIA-universiteit en een aantal academici die hen begeleiden met hun wetenschappelijke expertise. Voor ons gaat het over Professor Caroula Argyriadis-Kervégan (CY), professor Katja Škrubej (LJ), dr. Rosie Doyle (Warwick) en professor Cristina Nogueira da Silva (Nova Lisboa). Hieruit komen dan ook weer gastlezingen en gezamenlijke ideeën voort, zoals bijvoorbeeld het inschrijven van gezamenlijke doctoraten.
“Binnen EUTOPIA gaan studenten nationale casussen met elkaar vergelijken, en de verschillen per land zelf ontdekken.”
Ze leveren interessante cases en nieuwe perspectieven op. Prof. Nogueira da Silva van de NOVA-universiteit uit Lissabon bestudeerde bijvoorbeeld het statuut van de inheemse bevolking in het Portugese koloniale rijk in de negentiende en twintigste eeuw. Dankzij haar expertise kon VUB-studente Manon Hofströssler dit vergelijken met de debatten tussen Belgische juristen en de rechtspraak over de lokale bevolking in Congo-Vrijstaat en Belgisch Congo.
Wat is het wetenschappelijk belang hiervan?
Heel veel bronnen over het verleden komen van rechtbanken, administraties, politieke organisaties, diplomaten… Dat is juridisch materiaal vanuit totaal verschillende perspectieven opgesteld. Om rechterlijke beslissingen, wetten of traktaten uit de rechtsleer te begrijpen, heb je je gespecialiseerde kennis nodig. Het recht wordt in Europa sinds de twaalfde eeuw aan universiteiten onderwezen. Ook al zijn het niet letterlijk de regels van het Romeins recht die overal in Europa het dagelijkse leven bepaalden, dan nog was de denktrant bepalend voor de manier waarop de samenleving werd bestuurd.
Vaak is het recht op zichzelf niet beslissend in conflicten, maar is het meer de taal waarin politieke, economische of andere machtsverhoudingen en eisen worden geformuleerd. Neem nu het extreme voorbeeld van het Oekraïens-Russische conflict. Dat presenteren de Russen als een burgeroorlog die escaleerde tot een internationaal conflict. De Oekraïners denken daar uiteraard helemaal anders over. Telkens is de juridische verwoording bedoeld om een gespecialiseerd publiek aan de andere kant van de lijn te overtuigen.
Je komt alleen maar tot dergelijke inzichten als je over de grenzen van je eigen niche heen kijkt. Intellectueel gezien vind ik dat het interessantste aan de Connected Learning Communities van EUTOPIA. In het wetenschappelijk onderzoek van vandaag moet je uitblinken in een micro-specialisatie. Welnu, de Connected Learning Communities doet precies het tegenovergestelde door je te verplichten op zoek te gaan naar gemeenschappelijke thema’s uit de verschillende landen, en binnen de netwerken van de partners op zoek te gaan naar experten en bronnen. Een Connected Community breidt je horizon enorm uit.”
Manon Hofströssler
“De community heeft me uit mijn comfort zone gehaald”
Manon Hofströssler nam als student deel aan de Connected Learning Community in Legal History, onder leiding van professor Frederik Dhondt. Binnen deze EUTOPIA Community onderzocht ze de juridische status van de inheemse bevolking van Congo-Vrijstaat en koloniaal Congo. Manon is laatstejaars student aan de VUB met als afstudeerrichting publiek recht.
Manon Hofströssler
Waarom wilde je deelnemen aan de Connected Learning Community in de rechtsgeschiedenis?
Manon Hofströssler: “Ik ben mijn masterthesis aan het schrijven over de bescherming van het leefmilieu door de grondrechten. Zoals veel mensen van mijn generatie ben ik me sterk bewust van het klimaat en de grote impact op ons welzijn. In het recht kan je niet in een labo alle effecten nagaan, maar ik probeer op mijn manier een steentje bij te dragen aan de sociale vooruitgang. Daarom heb ik gekozen voor de community rechtsgeschiedenis. Historische inzichten helpen me om het recht in te zetten om de maatschappij beter te maken. Ik ben ook gebeten door academisch onderzoek en wil daar later verder in gaan.
Bij zo’n EUTOPIA Community krijgen studenten veel vrijheid, weliswaar onder leiding van professoren zoals Frederik Dhondt. Het is aan ons om een topic te kiezen. Er is voornamelijk op het EUTOPIA Peak Event veel interactie tussen studenten en professoren, die allemaal kennis inbrengen vanuit hun land en expertise. Dus je leert veel over elkaars rechtssystemen en specifieke onderwerpen waarmee je anders niet zo snel in aanraking zou komen. Je komt er ook achter dat er in de verschillende landen toch vrij veel gelijkaardige patronen voorkomen.”
“Zo’n community biedt studenten een voorproefje van de echte wetenschappelijke wereld.”
Welk thema behandelde jij?
“De titel van mijn werk was de ‘Legal Status in the Congo Free State and Belgian Congo (1885-1960)’. Ik heb voornamelijk onderzoek gedaan naar de voorwaarden die voor de inheemse bevolking gold om status van “immatriculé” te krijgen. Daardoor waren ze niet meer onderworpen aan het lokaal gewoonterecht, maar aan het geschreven civiel recht.
Het interessante was dat de vereisten voortkwamen uit een sterk superioriteitsgevoel van de Belgen dat eigen was aan het koloniaal denken. Het paste in de Europese civilisatiemissie (“standard of civilisation”). Het belangrijkste substantiële criterium was of de persoon als “beschaafd” beschouwd werd. Wat in de praktijk natuurlijk inhield dat ze de Europese gewoontes moesten overnemen.”
Wat heeft de EUTOPIA Community je geboden?
“De community heeft me uit mijn comfort zone gehaald en nieuwe terreinen laten ontdekken. Natuurlijk met de hulp van professoren, zoals Portugese professor Cristina Nogueira Da Silva (Lisboa Nova) die veel kennis doorgaf over haar onderzoek naar een vergelijkbaar statuut in de Portugese kolonies in Afrika. Daardoor kwam ik ook weer op ideeën, die de bronnen die ik in bijvoorbeeld de Koninklijk Bibliotheek vond, in een nieuw daglicht hebben geplaatst. Daar zijn grote schatten aan bronnen te vinden, echt ongelooflijk.
Zo’n community biedt studenten een voorproefje van de echte wetenschappelijke wereld. Natuurlijk krijg je in de laatste jaren van je studie al meer mogelijkheden om aan research mee te werken. Maar dit is toch nog heel anders dan een EUTOPIA-community waarin je je onderzoek mag presenteren aan een internationaal gezelschap van experten en het ook nog eens online wordt gepubliceerd. Het is echt een heel mooi trainingsmoment om op een laagdrempelige maar solide manier kennis te maken met academisch onderzoek.”