Eind september vond aan de VUB het laatste science diplomacy seminar plaats van het Europese universiteitsnetwerk EUTOPIA. Op de agenda: hoe beschermen we ons cultureel erfgoed tegen wereldwijde bedreigingen, van oorlogen tot klimaatverandering? Eric Piaget, coördinator van science diplomacy voor EUTOPIA: “Universiteiten, onderzoekers en wetenschappelijke organisaties moeten hun eigen diplomatieke vaardigheden ontwikkelen"
Wat is science diplomacy precies?
“Science diplomacy is een internationale werkwijze waarop wetenschappers, beleidsmakers en diplomaten samenwerken om grensoverschrijdende problemen aan te pakken. Dit gaat van de bescherming van cultureel erfgoed tot internationale samenwerking bij klimaatverandering. Het combineert wetenschappelijke kennis met diplomatieke inspanningen om tot oplossingen te komen die landen afzonderlijk niet kunnen realiseren.”
"Cultureel erfgoed wordt bedreigd door natuurrampen, conflicten en smokkel"
Welk cultureel erfgoed is al gered dankzij science diplomacy?
“Cultureel erfgoed wordt bedreigd door natuurrampen, conflicten en smokkel, en dat varieert van monumenten en kunstwerken tot tradities. In Oekraïne zijn bijvoorbeeld meer dan 300 plekken met cultureel erfgoed beschadigd of vernietigd. Internationaal wordt er samengewerkt om deze locaties in 3D te documenteren, zodat ze digitaal blijven bestaan, zelfs als ze fysiek worden vernietigd. Hier komt wetenschappelijke kennis bij kijken.
Een ander voorbeeld is de UNESCO-werelderfgoedsite Mohenjodaro in Pakistan, een stad uit de Indusbeschaving van 2600 tot 1700 jaar geleden. Na de zware overstromingen in 2022 is er internationaal samengewerkt om de schade te herstellen en de site te beschermen tegen toekomstige bedreigingen. Dit soort initiatieven vindt wereldwijd plaats, want de uitdagingen zijn vaak te groot voor landen om alleen op te lossen. En om de problemen op te lossen heb je ingenieurs, historici, archeologen en klimaatwetenschappers nodig. Science diplomacy zorgt ervoor dat zij samenwerken met beleidsmakers om dit erfgoed op wereldniveau te beschermen.”
Wat is de rol van het Europese universiteitsnetwerk EUTOPIA hierin?
“Om dat goed uit te leggen, moet ik eerst de traditionele definitie van science diplomacy toelichten. Die bestaat uit drie onderdelen. Eerst en vooral is er ‘Wetenschap in diplomatie’, waarbij wetenschap een rol speelt in diplomatieke processen. Denk aan klimaatdata die gebruikt worden tijdens internationale klimaatovereenkomsten. Dan heb je ‘Wetenschap voor diplomatie’, waarbij wetenschappelijke samenwerking wordt ingezet om relaties tussen landen te verbeteren, als een vorm van ‘soft power’ dus. En ten slotte is er ‘Diplomatie voor wetenschap’, waarbij diplomatie wordt ingezet om internationale wetenschappelijke samenwerking te bevorderen.
Aan de VUB hebben we een vierde dimensie toegevoegd: ‘Diplomatie in wetenschap’. Dit betekent dat universiteiten, onderzoekers en wetenschappelijke organisaties hun eigen diplomatieke vaardigheden moeten ontwikkelen. Ze moeten als het ware ambassadeurs van de wetenschap worden. In een tijdperk waarin wetenschap vaak onder vuur ligt — denk aan vaccinscepsis en klimaatontkenning — is dat essentieel. Dit is het idee achter EUTOPIA science diplomacy, en dat is wat we proberen te realiseren.”
Eric Piaget
Is de wereld momenteel niet te chaotisch voor science diplomacy?
“Juist door de wereldwijde chaos heb je science diplomacy meer dan ooit nodig. Maar inderdaad, door die chaos is het lastiger om een gemeenschappelijke basis te vinden voor samenwerking. Probeer maar eens een gedeelde visie te hebben met Rusland of China. Sommige regimes zijn heel moeilijk om onder samen te werken. Toch blijft het van cruciaal belang.”
Is er wel voldoende urgentiegevoel rond science diplomacy?
“Science diplomacy begon als een niche, maar het groeit gestaag. Dat is ook nodig, gezien de huidige toestand van de wereld. De Europese Commissie werkt momenteel aan een kader voor science diplomacy, en hopelijk kan daarover binnenkort gestemd worden, zodat het deel uitmaakt van het Europese beleid.
Daarnaast zijn er steeds meer stakeholders betrokken. De EU Science Diplomacy Alliance, opgericht in 2021, groeit en krijgt steeds meer invloed. Ook de Verenigde Naties, vooral UNESCO, speelt een belangrijke rol. Het brengt landen samen en stimuleert allianties die gezamenlijke oplossingen kunnen bieden. Science diplomacy maakt dus vooruitgang, maar er is nog veel werk nodig om de samenwerking tussen wetenschap en diplomatie de erkenning te geven die het verdient.”
Wat is precies jouw rol binnen EUTOPIA?
“Mijn taak is om het bewustzijn rond de verschillende aspecten van science diplomacy te vergroten. Als coördinator organiseer ik seminars, maar we werken bijvoorbeeld ook met een fonds waarvoor we onderzoeken wat de rol van universiteiten is binnen science diplomacy. Daarnaast schrijven we artikelen over dit onderwerp om de kennis erover verder te verspreiden.”