Tieners die hun Kalasjnikovs op elkaar leegschieten, terwijl de bewakingscamera’s draaien, de buurtbewoners filmen en de politie vlakbij patrouilleert: hoe is het mogelijk? Voor surveillance-experts en criminologieprofessoren Lucas Melgaco en Rosamunde Van Brakel van de VUB is het duidelijk: camera’s alleen zullen het probleem niet oplossen.
Brave burgers die geen winkeldieftallen plegen en netjes betalen voor het openbaar vervoer, keken de afgelopen weken vreemd op. Dat rivaliserende gangsters elkaar naar het leven staan, daar kunnen we ons nog iets bij voorstellen. Dat ze dat zomaar open en bloot doen, gaat er bij velen niet in.
Bij sommige schietpartijen stond er vlakbij politie en kon het de schutters blijkbaar niet veel schelen dat ze gefilmd werden?
Lucas Melgaco: “Dat is niet zo verrassend, je ziet het ook bij andere misdaden. Zakkenrollen is een plaag in het centrum van Brussel. Ik werd er zelf onlangs nog het slachtoffer van. Nochtans stond ik op het moment letterlijk onder een bewakingscamera. Dat schrok de dief niet af. Die diefstal staat ergens op een harde schijf, maar het is onduidelijk of er een onderzoek van gekomen is. De camera alleen is dus geen oplossing. Je hebt een hele structuur en voldoende personeel nodig om met die beelden iets te doen. Daar mangelt het aan bij de politie en het gerecht.”
Er is nu ook sprake van om camera’s met gezichtsherkenning toe te laten in de strijd tegen drugs- en wapenhandel.
Rosamunde Van Brakel: “Er wordt gewerkt aan een wettelijke omkadering, maar of dat veel zoden aan de dijk zal brengen? Uit onderzoek weten we dat de overheid meestal camera’s ophangt na een incident. Niet zozeer om misdaden op te lossen, maar om het publiek te tonen dat ze ermee bezig zijn. Camera’s zijn zichtbaar, maar lossen het probleem niet op.”
Moordpartijen met zware oorlogswapens, dat is natuurlijk nog iets anders dan een gestolen smartphone.
Lucas: “Natuurlijk. De schietpartijen zijn niet gericht op burgers, maar er kunnen wel onschuldige slachtoffers vallen. Beelden van kogels die in een speeltuintje of een kinderkamer terechtkomen, maken mensen angstig en boos. Zeker als ze zien dat de politie moeite heeft om het probleem op te lossen.”
"Zo’n schietpartij is maar het symptoom van een verhaal dat veel dieper gaat"
Dit gaat het petje van de lokale politie te boven?
Rosamunde: “De drugscriminaliteit is georganiseerde misdaad, met een internationale structuur en diepe zakken. Zo’n schietpartij is maar het symptoom van een verhaal dat veel dieper gaat. Dat is naast een taak voor de lokale ook een taak van de federale politie. Die moet kennis verzamelen over deze bendes in samenwerking met politiediensten uit andere landen, om die misdaadnetwerken te ontmantelen. Dat is dus één niveau dat je moet aanpakken. Een tweede zijn de daders zelf.”
Rosamunde Van Brakel
Die schutters, wie zijn dat? Uitgeprocedeerde asielzoekers, zoals korpschef Jurgen De Landsheer suggereerde? Hij vond het niet verstandig om vlakbij Brussel-Zuid een asielcentrum te openen.
Rosamunde: “Het is mogelijk dat sommige mensen zonder papieren in de misdaad terechtkomen. Maar het gaat ook om jongens die in Brussel geboren zijn: tieners die in armoede opgroeien en geen toekomst zien. Het kan hen allemaal niets schelen. We zien dat jonge bendeleden in steden als Londen en New York een gelijkaardig profiel hebben. Hetzelfde verhaal zie je recenter ook in Zweedse steden.”
Bestaan er internationale voorbeelden waar deze soort van misdaad met succes aangepakt is?
Rosamunde: “Dat mislukt meestal. In Londen heeft de politie een risico taxatie instrument uitgerold dat moest voorspellen welke bendeleden het grootste risico vormden. Het resultaat: veel vals positieven, veel ethische en privacy-problemen en niet efficiënt.”
Lucas: “Het is begrijpelijk dat je die jonge daders wil opsluiten, maar de gevangenissen zitten overvol en er is nauwelijks begeleiding. Ze worden niet voorbereid op een terugkeer in de maatschappij. Integendeel, ze komen uit de cel als geharde criminelen.”
Rosamunde: “Hun plaats wordt ook meteen ingenomen door anderen. Het is geen oplossing op lange termijn.”
"Je wil liever geen zware gangsters tegen jou in het harnas jagen"
Internationale netwerken ontmantelen en jongeren uit de misdaad halen, dat is een werk van lange adem. Kan er ook op korte termijn iets gebeuren om het veiligheidsgevoel te verbeteren?
Lucas: “De Brusselse aanpak met hotspots heeft zeker verdiensten. De politie zet dan massaal en heel zichtbaar in op enkele probleemwijken, om de straat terug te claimen. Maar daarna moet ook het samenlevingsprobleem aangepakt worden, met investeringen in het sociaal weefsel, onderwijs, armoede, … Anders is het dweilen met de kraan open. Bovendien zijn deze buurten al zwaar gestigmatiseerd, en de hotspot-politiestrategie kan de situatie nog verergeren.”
Rosamunde: “In Kuregem is er zelfs geen bibliotheek meer, en er wordt niet geïnvesteerd om de buurt aangenaam leefbaar te maken. Dat aanpakken is ook een onderdeel van misdaadpreventie.”
In Sint-Gillis zijn een aantal bewoners de overlast door drugscriminaliteit zo beu, dat ze een actiegroep hebben opgericht om zelf bewijsmateriaal in te zamelen voor de politie.
Lucas: “Het probleem blijft hetzelfde: de politie moet een structuur en genoeg mankracht hebben om ook iets te doen met die beelden, om die verdachten op te sporen. En die zijn er onvoldoende. Daarom denk ik dat de impact van dergelijke burgerinitiatieven eerder minimaal zal zijn. Ik zou het burgers eerlijk gezegd niet aanraden om politiewerk te doen en beelden van criminelen te maken. Al is het maar voor hun eigen veiligheid. Je wil liever geen zware gangsters tegen jou in het harnas jagen.”
Wat kan je dan wel doen?
Lucas: “Je stem laten horen en eisen dat er meer politieagenten komen. Fysiek aanwezig zijn in de wijk is een van de weinige dingen die de politie onmiddellijk kan doen.”
Lucas Melgaço
Rosamunde: “En de druk op de ketel houden. Nu is het patroon meestal: er wordt geschoten, er is veel media-aandacht en de politie schroeft de aanwezigheid op, maar na een paar weken wordt het stil en keren de dealers terug.”
Lucas: “We moeten ervoor zorgen dat het probleem beheersbaar blijft. Voorlopig blijft het geweld hier meestal beperkt tot de misdadigers zelf en komt de bevolking niet in het vizier. In Rio de Janeiro, waar ik een tijd gewoond heb, komt het vaker voor dat druggerelateerd geweld het dagelijks leven binnen sijpelt. Drughandel en druggeweld zijn daar structurele problemen geworden. Het is beangstigend. De context in België is helemaal anders, maar die richting mogen we niet uitgaan.”