Audrey Baeyens is een van de advocaten achter het opmerkelijke klimaatarrest van 30 november. Dit arrest veroordeelt de federale staat en het Vlaamse en Brusselse gewest vanwege hun ontoereikende klimaatbeleid en verplicht hen ertoe om hun broeikasgasuitstoot tegen 2030 met minstens 55% te verminderen. Door te pleiten voor Klimaatzaak vzw en haar 58.000 mede-eisers wil de gastprofessor milieurecht en oud-VUB student mee het verschil maken. ‘Het geloof dat je de wereld kunt veranderen, herken ik van mijn studententijd.’
Het arrest wordt historisch genoemd. Welke plek neemt het in jouw carrière in?
‘Het is zo’n zaak die je maar één keer in je leven doet. Ze had de omvang van een assisenzaak. In het milieurecht is dat uitzonderlijk; daar is het niet de gewoonte dat je tien dagen pleit. Bovendien hadden we met onze overheden vier tegenpartijen. Naast de vzw Klimaatzaak vertegenwoordigden we ook 58.000 natuurlijke personen. Dat is uniek in klimaatzaken. De zaak heeft bovendien niet alleen gigantische proporties aangenomen, ook de inzet was enorm.’
Heb je er lang over moeten nadenken om ze aan te nemen?
‘Nee, collega Carole Billiet en ik zagen dit meteen als een heel fijne opportuniteit. In 2014 - ik werkte toen nog maar een paar jaar aan de balie - hoorde ik toevallig op de radio dat er net zoals in Nederland een klimaatzaak zou komen in België. Dat trok mijn aandacht. Ik was benieuwd hoe ze dat juridisch zouden aanpakken en nam contact op. Wat bleek: het nieuws was te vroeg uitgelekt. Een jaar later - toen de zaak aanhangig werd gemaakt - werd er een ander advocatenkantoor betrokken. Zij hebben goed werk geleverd, maar het kantoor was niet gespecialiseerd in milieuwetgeving. Pas in 2018 hebben wij met ons kantoor het dossier overgenomen want dan begon de behandeling ten gronde.’
Wat waren de meest uitdagende aspecten?
‘Er waren er veel. (lacht) Neem nu die 58.000 mede-eisers. Alleen al die lijst up to date houden, was een uitdaging. Mensen worden meerderjarig of overlijden, wat gevolgen kan hebben in een lopende procedure. Gaandeweg verstrengde de regelgeving ook. Zo hadden we plots rijksregisternummers nodig. Ook het feit dat je tegenover vier verschillende overheden met evenveel verschillende verhalen staat, maakte het lastig. En dan die marathonzittingen. Doorgaans pleiten wij een uur, heel zelden eens twee à drie uur. Nu moesten we ons vijf weken lang opladen om twee dagen per week te pleiten én te luisteren naar de tegenpartijen. Dat vroeg veel concentratie. Zeker omdat je op het niveau van het hof van beroep met heel droge materie zit. Juridisch moet alles tot in de puntjes onderbouwd zijn. De zaak was zo uitgebreid dat wij de urenlange - vaak technische - pleidooien niet zomaar konden memoriseren. Heel regelmatig moesten wij stukken aflezen. Chapeau voor de rechters die altijd heel aandachtig zijn gebleven.’
Vanaf wanneer had je het gevoel dat jullie wel eens zouden kunnen winnen?
‘We hebben dat eerlijk gezegd nooit gedacht. We hadden wel het gevoel dat we minstens hetzelfde zouden kunnen bereiken als in eerste aanleg in 2021. Toen waren de overheden al in gebreke gesteld. De feiten zijn dan ook wat ze zijn. Maar we wilden een stok achter de deur, we wilden dat er een bevel tot broeikasgasemissiereductie zou worden opgelegd, met daaraan gekoppeld een dwangsom. De eerste rechters wilden niet zo ver gaan. Het draaide voor hen om de scheiding der machten. Daar hebben we in hoger beroep op ingezet. We hebben onze case verstevigd. Maar het blijft toch een moeilijke beslissing voor rechters. We vroegen hen als rechterlijke macht om de andere machten te veroordelen. Dat ligt gevoelig. We konden dus nooit op voorhand zeggen dat we zouden winnen. Er was ook maar één precedent met Urgenda in Nederland, terwijl er duizenden klimaatzaken lopen in de wereld.’
Wat heeft de doorslag gegeven?
‘Een heel sterk dossier. We hebben niet alleen heel veel informatie ingewonnen bij de experts inzake CO2, maar ook het juridische kader met de internationale verdragen en het Europees recht hebben we ten volle doorgrond. Pas dan zijn we gaan aantonen waar de fouten zijn gemaakt. Wanneer had welke overheid welke kennis? Wanneer konden ze er effectief iets aan doen? En wat hebben ze gedaan? Dat alles hebben we heel pedagogisch en coherent proberen uit te leggen aan de rechters. Maar dan nog. Ook aan de andere kant hebben ze vier keer hun best gedaan om aan te tonen dat ze wel alles in het werk hebben gesteld om die broeikasgassen naar beneden te halen. Uiteindelijk komt het erop neer dat een rechter jouw verhaal het best onderbouwd vindt.’
“Winning is just the beginning”, zegt vzw Klimaatzaak. Wat nu?
‘Nu moeten de tegenpartijen effectief iets gaan doen. Dat premier De Croo zegt dat dit soort rechtszaken nul verschil maakt in de levens van mensen, begrijp ik niet. Ons land is veroordeeld wegens schending van de mensenrechten. Dat is niet niks. Er zijn voldoende studies die aantonen dat onze kinderen en nakomelingen bijna heel hun leven de gevolgen van de klimaatverandering zullen voelen. Hun rechten en vrijheden zullen worden aangetast en we hebben nog maar enkele jaren om drastisch het roer te kunnen omslaan.’
Wat betekent dit voor jouw carrière?
‘Ik denk dat deze zaak aantoont dat Carole en ik beschikken over doorzettingsvermogen én dat we heel technische materies aankunnen, al is elke zaak natuurlijk anders. Deze ervaring bestendigt in ieder geval het pad waar we al een paar jaar op zitten en bouwt onze expertise verder uit. Ik ben ervan overtuigd dat er op vlak van milieurecht nog veel interessante zaken zullen volgen.’