Een op vijf werknemers is bang om aan het einde van de maand niet rond te komen. En dat heeft impact op hun prestaties op de werkvloer, weet HR-professor Bert Schreurs van de Vrije Universiteit Brussel. “Sommige mensen zijn totaal niet meer bezig met werk.” 

In een onderzoek bevroeg VUB tweeduizend werknemers naar hun financiële welzijn. Wie zijn die een op vijf werknemers die bezorgd zijn om aan het einde van de maand niet rond te komen? 

“Je hebt ze in alle categorieën. We keken in het onderzoek naar het objectieve gezinsinkomen, maar daarnaast heb je de uitgaven die iemand doet. Sommige mensen met een hoog salaris geven ook veel geld uit en hebben de perceptie dat ze te weinig hebben. Het is de verhouding tussen inkomsten en uitgaven die tot zorgen leidt, niet het inkomen zelf. De bezorgdheid over ‘zal ik de eindjes aan elkaar kunnen knopen’ kan echt iedereen overkomen. Al is er uiteraard een verband tussen het objectief gezien financieel moeilijker hebben en meer financiële zorgen ervaren.” 

Zijn er typische momenten waarop mensen meer financiële zorgen hebben?  

“Daar doen we momenteel onderzoek naar, maar er zijn studies die zeggen dat de zorgen minder groot zijn op het moment dat we ons salaris ontvangen en dat ze groter worden naarmate de maand vordert. Ook qua levensfase zien we verschillen. Jonge mensen die maar pas een salaris ontvangen en nog grote aankopen moeten doen, hebben - en dat is niet onverwacht- meer financiële zorgen dan mensen die later in hun loopbaan zitten en al meer gesetteld zijn. ”  

"Als je onzeker bent over je financiële toekomst, voel je daar ook schaamte over"

Waarom is dit onderzoek het domein van een HR-professor? Nemen mensen die financiële zorgen mee naar het werk?  

“Ja, absoluut. Als je met financiële zorgen rondloopt, heeft dit een directe impact op je werk. In de Verenigde Staten heeft men in recent onderzoek vastgesteld dat vrachtwagenchauffeurs die financiële zorgen ervaren, moeite hebben om zich te concentreren. Dat resulteerde in meer vermijdbare ongevallen. Dat is niet onlogisch. Als je zit te piekeren over je financiën en je probeert om oplossingen te bedenken, dan gaat dat ten koste van andere dingen die je eigenlijk moet doen: in dit geval, opletten op wat er op de weg gebeurt. Het gaat echter over meer dan een aandachtsprobleem. Als je onzeker bent over je financiële toekomst, voel je daar ook schaamte over. Dat kan leiden tot isolement op de werkvloer. Je gaat niet met je collega's in gesprek over vakantieplannen, want die plannen heb je niet. Er zit dus ook een emotioneel aspect aan. Daarnaast zijn we momenteel samen met Amerikaanse collega’s aan het onderzoeken wat de impact is op motivatie. Uit de eerste bevindingen lijkt het erop dat financiële zorgen de interesse in werk doen verdwijnen. Die werknemers willen gewoon dat er brood op de plank komt, de rest kan hen niet meer boeien. Ze werken niet meer omdat ze het prettig of zinvol vinden, maar ze doen hun job omdat er geld moet binnenkomen.” 

Bert Schreurs

We kunnen ook erg bezorgd zijn om een zieke ouder, of een relationeel conflict. Is de impact van financiële zorgen anders dan die van andere stressoren? 

“Elke zorg neemt cognitieve ruimte weg, dat klopt. Ook als je je zorgen maakt over een zieke moeder, zul je dingen gaan vergeten. Maar het emotionele aspect van schaamte en het wegvallen van de intrinsieke motivatie, zijn wel eigen aan financiële stress. Uit onderzoek blijkt dat financiële onzekerheid meer impact heeft dan andere bronnen van stress. Als je de financiële middelen niet hebt om in je basisbehoeften te voorzien, dan is al de rest bij wijze van spreken gezever. Dat is me opgevallen in de interviews die we hebben afgenomen bij arbeiders in de Verenigde Staten. Sommige mensen zijn totaal niet meer bezig met werk. Ze zijn bezig met overleven. Hun geldzorgen zijn zo groot, dat ze alleen maar denken aan hoe ze deze maand de eindjes aan elkaar moeten knopen. Dan sta je daar met je theorieën uit de arbeidspsychologie over werk en motivatie. Die gaan in die situatie niet op.”  

Ligt een deel van de oplossing er dan niet in dat we van die lage lonen af moeten? 

“De oplossing is niet zo simpel. Je hebt er ook bepaalde vaardigheden voor nodig. Zo moet je jezelf ook onder controle kunnen houden met geld. In Latijns-Amerika heeft men bij wijze van experiment een flinke som geld gegeven aan boeren in armoede. Wat bleek na een jaar? Die boeren zaten opnieuw in armoede. Het gaat niet alleen om geld of weten wat je ermee moet doen, je moet het ook kunnen. Je moet je uitgaven kunnen plannen, vooruitkijken en organiseren. Dat zijn allemaal competenties die je niet zomaar op een schoolse manier kunt leren.” 

"Welke interventies kunnen helpen om medewerkers die zich onzeker voelen over een financiële situatie te coachen en te informeren?” 

Het onderzoek zit nog in zijn pioniersdagen. Is er bij werkgevers al veel aandacht voor financieel welzijn? 

“Dat begint. De moeilijkheid is: wie draagt de verantwoordelijkheid? Het gaat om een gezinsinkomen, er zijn dus meerdere personen bij betrokken. Financiële stress kan ook gaan over schulden of grote uitgaven. Is de werkgever daar verantwoordelijk voor? Allicht niet. Maar de business case is gemaakt. Je zorgen maken over je financiële situatie heeft een impact op hoe je presteert op de werkvloer. Dat zou eigenlijk een voldoende argument moeten zijn voor werkgevers om ermee aan de slag te gaan. Dat besef begint door te dringen. Maar dan is de vraag: wie moet dit doen? Is het aan HR, of is het eerder aan de preventiedienst? En welke interventies kunnen helpen om medewerkers die zich onzeker voelen over een financiële situatie te coachen en te informeren?” 

Bestaat het gevaar dat werkgevers de omgekeerde reflex zullen maken? Als financiële zorgen een negatieve impact hebben op je werkprestaties, gaan sommige werkgevers misschien geneigd zijn om hierop te discrimineren. 

“Dat is een terechte opmerking. Dat zou kunnen gebeuren. Uit één studie bleek niet alleen dat financiële zorgen leiden tot verminderde prestaties, maar ook tot contraproductief werkgedrag. Medewerkers liepen de kantjes ervan af, beknibbelden op hun uren en stelden gedrag dat inging tegen de doelen van de organisatie. Als een werkgever weet dat jij veel financiële stress hebt, dan zou hij je met die resultaten in het achterhoofd misschien wel anders kunnen behandelen. Dat is een reëel gevaar.” 

Laten we daar even niet van uitgaan. Hoe kunnen bedrijven wel op een positieve manier inzetten op financieel welzijn? 

“Ze kunnen proberen de financiële onzekerheid van hun werknemers te verminderen. Dat begint met de vraag te stellen in welke mate jij hier als bedrijf toe bijdraagt. Neem nu het salarissysteem. Een van mijn hypothesen is dat werknemers die in een variabel verloningssysteem zitten, en dus niet zeker zijn van wat ze aan het einde van de maand op hun rekening krijgen, meer financiële onzekerheid ervaren. Over dat systeem kan nagedacht worden.  

Daarnaast kunnen werkgevers ervoor zorgen dat hun werknemers de negatieve gevolgen van financiële onzekerheid minder sterk gaan ervaren. Dit doe je best preventief. Mensen die in de financiële problemen zitten, hebben op dat moment niet de cognitieve capaciteit om een zware cursus te volgen over financiële geletterdheid en die informatie ook nog in de praktijk te brengen. 

Meer structureel kunnen bedrijven informatiesessies organiseren, of kunnen ze ondersteunen bij het ontwikkelen van financiële competenties, zoals leren budgetteren. Al geloof ik het meest in een aanspreekpunt waar je in alle veiligheid terecht kunt om je financiële situatie te bespreken en gericht advies te krijgen. Wat wel en niet werkt is voer voor verder onderzoek.”

financiele stress

"We moeten het taboe met zijn allen doorbreken, zodat het oké is om te praten over geldzorgen"

Zullen werknemers niet te beschaamd zijn bij een aanspreekpunt aan te kloppen of een infosessie bij te wonen?  

”Ik vrees inderdaad dat een aantal van de interventies daarom niet zullen werken. Het taboe op financiële zorgen moet daarvoor eerst weg. De werkgever kan daar een rol in spelen. Maar het is ook een maatschappelijk gegeven. We moeten het taboe met zijn allen doorbreken, zodat het oké is om te praten over geldzorgen. Want het kan ons allemaal overkomen. Het kan op zoveel dingen berusten: op toeval, op wat je van thuis hebt meegekregen, op pech… Als de werkgever ertoe wil bijdragen om het thema uit de taboesfeer te halen is dat des te beter, maar ik denk niet dat het zal volstaan.” 

Als een variabele verloning zorgt voor stress, zijn ondernemers dan de grootste risicogroep? 

“Klopt. Die groep heeft in ons onderzoek nog niet voldoende aandacht gekregen. Ik hoor van veel ondernemers dat ze zich hier heel erg in herkennen. Het gaat dan niet alleen over hun eigen portemonnee, maar ook over de financiële toestand van het bedrijf en de impact die dat heeft op de bedrijfsvoering en de medewerkers van het bedrijf. Als een bedrijf het financieel moeilijk heeft, heeft dat gevolgen voor de manier van leidinggeven, en dus ook op hoe het werk wordt uitgevoerd. Daarnaast mag je ook de studenten niet vergeten. Ook zij hebben steeds vaker financiële zorgen. En ook dat heeft een impact op hun studiegedrag en -resultaten. Naar die twee groepen zou ik graag bijkomend onderzoek doen.” 

Heb je tot slot ook tips voor de werknemers van VUB om hun financieel welzijn te verhogen? 

“Ik wil daar voorzichtig mee zijn. Ik vind het moeilijk om de verantwoordelijkheid te leggen bij de werknemer. Het enige wat ik zou adviseren is, vraag tijdig hulp. Anders riskeer je in een vicieuze cirkel te belanden. Je hebt financiële zorgen, je prestaties gaan eronder lijden, je loopt de kantjes ervan af, daardoor mis je een promotie, en zo krijg je nog meer financiële zorgen. Dat moet je zien te vermijden. Trek dus tijdig aan de alarmbel en durf om advies te vragen. Maar daarvoor moet je uiteraard zo’n aanspreekpunt hebben. En een heel praktische tip voor noodsituaties: check bij je werkgever of je een voorschot kunt krijgen op je loon. Dat kan, als het nodig is, veel onzekerheid wegnemen.” 

Bio Bert Schreurs 

Bert Schreurs is professor Human Resources en doceert de vakken Human Resource Management en Organizational Design aan de Faculteit Sociale Wetenschappen en de Solvay Business School. Zijn onderzoek focust op werkstress, motivatie en meer recent op de impact van financiële onzekerheid op werk.