Hormoontherapie tegen overgangs- en menopauzeklachten: heel wat vrouwen, maar ook artsen hebben nog steeds argwaan om ervoor te kiezen of ze voor te schrijven. Nochtans blijkt het in vele gevallen de meest effectieve behandeling. Waarom blijven zoveel vrouwen kun klachten verbijten, terwijl ze meestal eenvoudig geholpen kunnen worden? Dr. Michèle Leunen, gynaecologe en menopauze-experte aan het UZ Brussel, het academisch ziekenhuis van de VUB, licht toe.
Symposium Medische Wereld
Op 20 april vindt op de Health Campus in Jette de 9de editie van het symposium Medische Wereld plaats. Medische professionals kunnen zich een hele dag onderdompelen in boeiende thema’s uit de sector op ethisch, maatschappelijk, medisch én economisch vlak. In de namiddag is er een sessie over Seksualiteit in de Medische Wereld, met daarin o.a. een lezing over menopauze en seksualiteit.
Vanaf welke leeftijd zit een vrouw in de menopauze en welke zijn de meest gehoorde klachten?
Michèle Leunen: “Officieel ben je in je menopauze exact 12 maanden na je laatste maandstonden. Gemiddeld is dat bij een vrouw rond 50 à 52 jaar. Ongeveer 75 tot 80 procent van hen heeft menopauzale klachten, waarvan 20 procent in ernstige mate. De typische klachten zijn opvliegers – warmteopwellingen in het mooi Nederlands - nachtelijk zweten, humeurschommelingen, slecht slapen,... De minder typische zijn: gewrichtspijn, hoofdpijn, pijn bij seks, hersenmist (brain fog), vaginale droogte, osteoporose op langere termijn. 60 procent van de vrouwen heeft hier daadwerkelijk last van en maar 20 tot 30 procent wenst een behandeling. Als je weet dat onze gemiddelde leeftijdsverwachting veel hoger ligt dan pakweg 100 jaar geleden - een vrouw wordt gemiddeld 80 à 90 jaar -, dan weet je dat ze ongeveer 1/3de van haar leven in de overgang zit. En in het geval van klachten, is dat lang. Te lang.”
Wat houdt HST (hormoonsubsitutietherapie) precies in?
“HST staat voor hormonale substitutietherapie, een therapie die de hormonen vervangt die een vrouw tot haar menopauze op natuurlijke wijze aanmaakt en in de overgang wegvallen. Met hormoontherapie neem je elke dag een oestrogeen en progestageen in. Het zijn vooral de oestrogenen die belangrijk zijn bij de klachten van de menopauze, maar ook voor de conditie van botten, slijmvliezen, hart en vaten. De progestagenen dienen eerder om het baarmoederslijmvlies te beschermen. Het is belangrijk dat die twee gecombineerd worden, tenzij je geen baarmoeder meer hebt. Hoewel ook in dat concrete geval progesteron kan bijgegeven worden, gezien het positieve effect op de hersenen en de slaapkwaliteit. Het grote verschil met de pil is dat hormoontherapie natuurlijke (bio-identieke) hormonen, 17b-oestradiol en progesteron, bevat in een lage dosering. De pil bevat in de meeste gevallen synthetische hormonen in een veel hogere dosering. Als je laaggedoseerde natuurlijke producten gebruikt, vervallen bijna alle nadelen en kan hormoontherapie bijdragen tot een optimale menopauze.”
Michèle Leunen
“Er zaten veel haken en ogen aan de studies die HST in het verdomhoekje plaatsten”
U zei het al eerder: slechts 20 tot 30 procent van de vrouwen met menopauzale klachten kiest voor hormoontherapie, eerder een laag cijfer?
“In de 20ste eeuw kregen patiënten bijna standaard een hormoonbehandeling voorgeschreven. Tot in 2002 de Amerikaanse WHI (Women’s Health Initative) melding maakte van 35 procent méér borstkankers door HST. Twee jaar later signaleerde nog een andere studie een grotere kans op hart- en vaatziekte. Vanaf dan waren hormonen plots taboe. Achteraf is gebleken dat er wel haken en ogen aan deze studies zaten, maar toen was het kalf al half verdronken. In enkele jaren tijd halveerde het aantal vrouwen dat HST nam. Sindsdien hebben wij, gynaecologen, heel veel tijd en energie gestoken in het correct informeren van de patiënten over de voordelen van HST, die er onmiskenbaar zijn. “
Toch schrikt hormoontherapie nog veel vrouwen af. Terecht?
“Laat ons even de cijfers erbij nemen. Van de vrouwen die geen HST nemen, zal 1 op 10.000 een trombose ontwikkelen, en 1 op 100.000 een embolie. Mét HST zie je een verdubbeling. Maar vergelijk je met de pil, dan zie je dat het risico op een trombose of embolie 3 tot 10 keer hoger ligt. Over borstkanker wordt gezegd dat zonder HST 900 op 10.000 vrouwen borstkanker zullen ontwikkelen, en dat mét hormoontherapie er 2 tot 5 extra gevallen bijkomen. Niet onbelangrijk: het risico op borstkanker is dan weer groter bij zwaarlijvigheid dan bij een hormoonbehandeling, nl. 24 extra gevallen. Ook alcohol doet het risico op borstkanker stijgen: per 10 g alcohol per dag verhoogt het risico met 10 procent. De kans om osteoporose te ontwikkelen zonder HST ligt dan weer een stuk hoger. Kortom: het is belangrijk om alles in het juiste perspectief te plaatsen.”
“Als je onder de 60 start met HST zijn er bijkomende gezondheidsvoordelen”
Is er opnieuw een stijgende tendens in het gebruik van HST?
“Toch wel, ja. De media spelen daarin geen onbelangrijke rol. In 2021 werd er op Canvas (VRT) een BBC-reportage over menopauze en hormoontherapie ‘Seks, Myths and the Menopause’ uitgezonden. Dan merk je meteen dat er meer vraag komt van vrouwen naar HST. Ook toen Gwendolyn Rutten vorig jaar getuigde over haar ervaringen met hormonen in de perimenopauze, zorgde dat voor een boost in het gebruik. Daarnaast weten wij als artsen vandaag veel meer over hormonen dan pakweg tien jaar geleden. Zo weten we ondertussen dat, als je onder de 60 kan starten met hormoontherapie (idealiter binnen de 10 jaar na het ingaan van de menopauze), je daar veel meer baat bij hebt. Ik denk dan bv. aan extra bescherming tegen hart- en vaatziektes, suikerziekte, darmkanker, osteoporose,...”
Wat te denken van natuurlijke alternatieven zoals supplementen met fyto-oestrogenen?
“Fyto-oestrogenen zijn plantaardige extracten die structuren hebben, vergelijkbaar met die van een oestrogeen. Helpen ze, des te beter. Een nadeel is dat je een bepaald darmflora moet hebben om ze goed te kunnen opnemen. Je moet ook weten: de meeste fyto-oestrogenen zijn off-label-producten en ondergaan niet dezelfde controles als een regulier medicijn. Gevolg: we weten zelden wat er precies in zit en hoe het wordt opgenomen.
"Slechts bij een enkeling werkt het niet."
1 op 9 vrouwen krijgt borstkanker, dat is een grote groep. Voor hen is HRT geen optie. Sterker nog: door hormoonremmers te slikken - de standaardtherapie bij hormonale bortskanker - krijgen ze nog meer last van menopauze-klachten. Wordt er onderzoek gedaan om hen te helpen?
“Daar wordt zeker onderzoek naar gedaan. Als arts hebben we wel enkele andere geneesmiddelen die we kunnen voorschrijven als behandeling tegen opvliegers, zoals een anti-epilepticum of een antidepressivum, er is ook een bloeddrukverlagend middel dat op warmteopwellingen werkt. Verder kan ik ook nog vertellen dat er een nieuw geneesmiddel voor opvliegers zit aan te komen. Als het goed zit, zal het heel waarschijnlijk eind dit jaar op de Belgische markt komen. Ook andere menopauzale klachten kunnen voor deze patiënten opgelost worden. Maar elk alternatief moet je als arts heel goed bespreken met de patiënt. “
U schreef in uw carrière al heel wat hormoontherapieën voor, wat was de mooiste reactie die u hoorde?
“Dat vrouwen door hormoontherapie hun leven terugkregen, dat ze zich opnieuw vrouw voelen en durven voelen. Bij slechts een enkeling werkt het niet, is er niet veel beterschap of wordt het niet verdragen. Maar het merendeel is dus erg tevreden. “
Een wijze arts zei ooit: “Wanneer een man door medische problemen een castratie moet ondergaan, is er geen enkele arts die een substituerende hormoonbehandeling in twijfel zal trekken. Maar wanneer een vrouw op de leeftijd van 50-52 in de menopauze gaat en dus door moeder natuur gecastreerd wordt, is hormoontherapie taboe.”
Bio Michèle Leunen
Dr. Michèle Leunen studeerde Genees-, Heel- en Verloskunde aan de Vrije Universiteit Brussel. Zij specialiseerde tot gynaecologe in het UZ Brussel, het academisch ziekenhuis van de VUB, en is experte op het vlak van menopauze, menopauzale klachten en hormoontherapie.