Zaterdag 4 februari is het Wereldkankerdag, de dag waarop wereldwijd wordt stilgestaan bij de impact van kanker. Maar wat is kanker nu eigenlijk? Hoe ontstaat het? En welke verschillende behandelingen bestaan er? Prof. dr. Bart Neyns, klinisch professor aan de faculteit Geneeskunde van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en diensthoofd Medische Oncologie aan het UZ Brussel, geeft antwoord. Bart Neyns is een autoriteit op het gebied van immunotherapie, een revolutionaire manier om kanker te behandelen.​ Door kennis en experten rond kanker te bundelen willen UZ Brussel en VUB bijdragen tot een betere maatschappelijke bewustwording rond kanker en kankeronderzoek.
Prof. dr. Bart Neyns is diensthoofd Medische Oncologie aan het UZ Brussel. Hij behaalde zijn diploma als arts aan de VUB waarna hij als aspirant voor het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) gedurende vier jaar preklinisch onderzoek verrichtte naar de moleculair genetische achtergrond van kankercellen. Sinds 2007 begeleidt hij meerdere phd-, master- en bachelorstudenten als klinisch professor aan de faculteit Geneeskunde van de VUB. Samen met zijn collega’s zet hij zich in voor meerdere innovatieve studies naar kankerbehandelingen, waarvoor hij ook meermaals gesteund is geweest door gekende verenigingen zoals Kom op Tegen Kanker en de Stichting tegen Kanker. Zijn wetenschappelijk werk is in 2013 bekroond met de Hilde Bruer-prijs en is te raadplegen in meer dan 200 PubMD geciteerde publicaties in hoogstaande medisch wetenschappelijke tijdschriften.
Beste professor, kan je kort uitleggen wat kanker precies is en hoe het ontstaat?
Kanker is een ziekteproces dat veroorzaakt wordt door een ongecontroleerde toename van kankercellen, die ontstaan doordat het genetisch materiaal van een normale cel beschadigd geraakt. Dit geeft aanleiding tot een ongeremde en ongecontroleerde groei en toename van cellen. Wanneer de kankercellen zich verspreiden naar andere delen van het lichaam, spreken we over uitzaaiingen, die bij de ergste gevallen kunnen leiden tot het overlijden van de patiënt.
Wanneer er over kanker wordt gesproken, valt ook vaak het woord ‘tumoren’. Wat is nu het verschil tussen een goedaardige en kwaadaardige tumor?
Een tumor is een zwelling, een soort structuur dat zich extra vormt in het lichaam terwijl die er niet hoort te zijn. Deze zwelling kan verschillende oorzaken hebben en zowel goedaardig als kwaadaardig zijn. We spreken van een goedaardige zwelling of tumor wanneer er een duidelijk onderscheid kan gemaakt worden tot waar een gezwel zich vormt. In tegenstelling tot een kwaadaardige zwelling, zal een goedaardige zwelling niet door andere weefsels heen groeien of uitzaaien naar andere organen. Hierdoor is het dikwijls mogelijk om een goedaardig gezwel in zijn geheel te verwijderen met een chirurgische ingreep.
Een kwaadaardige tumor daarentegen is moeilijker om te verwijderen omdat het zich verder verspreid in het lichaam en zich nestelt in normaal weefsel. Het kan dus uitzaaien en nieuwe gezwellen vormen van op afstand. In sommige gevallen kan een goedaardige tumor kwaadaardig worden in een later stadium wanneer de kankercellen steeds meer gaan afwijken van de normale cellen en zich ongecontroleerd beginnen te delen. Het is dus belangrijk om de afwijkende cellen nauw te controleren en te bekijken of een ingreep en bijkomende bestraling of medische behandeling al dan niet nodig is.
Dankzij onderzoek in de medische oncologie zijn er verschillende behandelingen mogelijk, afhankelijk van de diagnose. Gekende behandelingen van kanker zijn chemotherapie, radiotherapie en hormoontherapie. Maar jouw klinisch onderzoek is gericht op een innovatievere kankerbehandeling: immunotherapie. Kan je uitleggen wat dat precies inhoudt?
Immunotherapie is een verzamelnaam voor verschillende behandelingen, die soms erg uiteenlopend kunnen zijn maar wel een gemeenschappelijk doel voor ogen hebben. Namelijk het eigen afweersysteem van het lichaam aanmoedigen en mobiliseren om kankercellen aan te vallen. Tijdens een immunotherapiebehandeling wordt het immuunsysteem extra ondersteund of geactiveerd zodat het ingezet kan worden om, bijvoorbeeld via het gebruik van therapeutische antilichamen, zich actiever te gaan verzetten en kankercellen te vernietigen. In tegenstelling tot chemo- of radiotherapie, richt immunotherapie zich dus niet rechtstreeks tot de kankercellen, maar werkt het eerder samen met het eigen immuunsysteem om kankercellen aan te vallen.
Welke soorten immunotherapie bestaan er?
Er zijn verschillende soorten immunotherapie mogelijk. De voornaamste types om het eigen immuunsysteem te versterken zijn o.a. de zogenaamde immuun checkpointremmers, therapeutische kankervaccins, TIL-therapie, CAR-T-celtherapie en cytokines. De meest succesvolle manier om kankercellen te behandelen is met checkpointremmers (‘Immune Checkpoint Inhibitors’) die de afweerreactie van de patiënt versterken. De checkpointremmers binden zich aan specifieke schakelaars op de afweercellen of de kankercellen om het negatieve regelmechanisme af te schermen waardoor ze harder kunnen werken.
Een andere, succesvolle vorm van immunotherapie is de CAR-T-celtherapie (‘Chimere Antigen Receptor T-Cel’). Hierbij worden de witte bloedcellen of T-cellen uit het lichaam geïsoleerd en genetisch gemanipuleerd in een laboratorium zodat ze voorzien zijn van een nieuwe receptor. Op deze manier kunnen de eigen afweercellen toch de kankercellen herkennen en opsporen. De CAR-T-celtherapie wordt vandaag enkel nog maar toegepast in de hematologie.
Sinds kort is er ook immunotherapie mogelijk bij patiënten met een melanoom, dat is één van de meest agressieve vormen van huidkanker. Jouw onderzoek heeft echter aangetoond dat immunotherapie bij melanoompatiënten met uitzaaiingen opvallend positieve resultaten teweeg brengt. Kan je dit toelichten?
We zijn eigenlijk sinds 2001 vorm aan het geven aan immunotherapie voor patiënten met een melanoom. Hoewel we er reeds meer dan 20 jaar mee bezig zijn, kwam de grote doorbraak met de ‘Immune Checkpoint Blokade’ die ongeveer 15 jaar geleden voor het eerst werd toegepast. Bijna 2 decennia later zijn er dus patiënten die dankzij deze behandeling nog steeds genezen zijn gebleven. Je kan stellen dat we vandaag de dag bijna 1 op de 3 patiënten met een uitgezaaid melanoom toch volledig kunnen genezen met deze checkpointremmers.
Daarnaast richten onze onderzoekers zich uiteraard ook op patiënten die nog onvoldoende geholpen kunnen worden met de beschikbare vormen van immunotherapie. Maar ook hier hebben we recent een vooruitgang geboekt. We zijn er namelijk in geslaagd om de ziekte te laten verdwijnen bij sommige patiënten door meer innovatievere behandelingen, zoals het inspuiten van dendritische cellen in de gezwellen zelf. Dit is uiteraard een hoopvol signaal naar zowel patiënten als artsen die een behandelingstraject zullen starten in de toekomst.
Meer informatie over onderzoek naar immunotherapie aan de VUB:
Meer informatie over immunotherapie aan het UZ Brussel:
www.uzbrussel.be/web/medische-oncologie/immuuntherapu
Meer informatie over het Paul De Knop Fonds voor Immunotherapie:
www.vub.be/nl/steun-de-vub/steun-de-vub-met-een-gift/vub-uzb-paul-de-knop-fonds-voor-immunotherapie
Vrije Universiteit Brussel en UZ Brussel in strijd tegen kanker
Zaterdag 4 februari is het Wereldkankerdag, de dag waarop wereldwijd wordt stilgestaan bij de impact van kanker. Als Urban Engaged University zet de Vrije Universiteit Brussel zich in voor de strijd tegen kanker door middel van onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Het UZ Brussel, het universitair ziekenhuis van de VUB en verbonden aan de faculteit Geneeskunde en Farmacie, is een belangrijke partner in zorg, onderwijs en onderzoek.
Door kennis en experten rond kanker te bundelen, willen beide instellingen bijdragen tot een betere maatschappelijke bewustwording rond kanker en kankeronderzoek. Want meer awareness is nodig ter preventie en genezing van kanker én het komt ook de zoektocht naar kankerremedies en het welzijn van kankerpatiënten ten goede.