In ons land is abortus sinds 1990 wettelijk geregeld, maar dat ging niet zonder slag of stoot. De VUB speelde – en speelt - een pioniersrol in het liberaliseringproces van die abortuswetgeving. Hoe dat ging, toen en nu, daar praten we over met abortusexperten dr. Anne Verougstraete, een van de grondleggers van VUB-Dilemma (het abortuscentrum van VUB) en Nausikaä Martens, huidig coördinator.
Protest in 1973 in Gent (België) tegen de arrestatie van dr. Willy Peers.
Fotograaf : Bert Verhoeff /Anefo, auteursrechthebbende : Nationaal Archief
Dokter Verougstraete, u heeft de turbulente strijd voor het recht op abortus vanaf de beginjaren van nabij meegemaakt. Wat was destijds de trigger?
Anne Verougstraete: “Na mei ’68 werd ‘Baas in eigen buik’ een hot topic. Twee jaar later is het Société belge pour la législation de l’avortement (SBLA), de Belgische Vereniging voor de legalisering van abortus, opgericht. Gynaecoloog Willy Peers was een van de grondleggers. Zijn rol in het abortusdebat kan nauwelijks overschat worden. Hij voerde al begin jaren 70 honderden abortussen uit en pleitte al langer voor een probleemloze toegang tot anticonceptie, wat tot 1973 verboden was in België. Peers beschouwde het recht op abortus ook als deel van een legitieme familieplanning. In 1973 werd hij aangehouden, nadat hij een abortus had uitgevoerd bij een minderjarig meisje met een mentale beperking. Ze was door haar pleegvader verkracht. Op dat moment bereikte de strijd een hoogtepunt. Dr. Peers zat 34 dagen vast in de gevangenis en in die periode stond België, letterlijk, in rep en roer om hem vrij te krijgen. Uiteindelijk is hij nooit veroordeeld, dat hebben ze niet gedurfd. De zaak Peers betekende in elk geval wel een keerpunt: abortus kwam op de politieke agenda terecht en kreeg meer maatschappelijke belangstelling. Deze publieke aandacht deed ook een aantal ziekenhuizen, in eerste instantie met ULB- en VUB-signatuur, naar buiten treden met hun abortuspraktijk. In het AZ-VUB was professor JJ Amy een van de boegbeelden."
“We plaatsten tekentjes in de dossiers die niemand kon ontcijferen”
U bent zelf een van de pioniers onder de abortusartsen, hoe ging u tewerk?
Anne Verougstraete: “Ik heb inderdaad sinds 1979 zwangerschapsafbrekingen uitgevoerd, die op dat moment niet legaal waren, en dus met het risico op vervolgingen en processen. Wij gingen toen heel omzichtig te werk en zetten zelfs kleine tekentjes in dossiers die niemand, ook geen politieofficier, kon ontcijferen. Op die manier wisten we welke vrouw een abortus had ondergaan én konden we haar extra beschermen. Die dossiers werden verstopt in de kluis van de bank. De vrouw van de directeur van het AZ-VUB bracht ze er eigenhandig naartoe. Feit is wel dat we in die tijd zelfs door onze tegenstanders werden gerespecteerd. Ook de vrouw of vriendin van de procureur kwam bij ons langs voor een abortus, zeg maar.”
Toch heeft het nog tot 1990 geduurd vooraleer abortus, onder bepaalde voorwaarden, niet langer strafbaar was?
Anne Verougstraete: “Klopt. Het katholieke Vlaanderen had destijds een heel sterke CVP, die lange tijd elke wetswijziging tegenhield. Ook het Koningshuis was heel erg tegen. Sinds 1990 is de abortuswet uiteindelijk wel gestemd. Sindsdien is een abortus uitvoeren of ondergaan in ons land toegestaan tot de 12de week na bevruchting, en dit zonder medische reden en mits een wachttijd van 6 dagen. “
Anne Verougstraete
Fast forward naar vandaag, meisjes en vrouwen die nu ongewenst zwanger zijn, vinden zij makkelijk de weg naar een abortuscentrum?
Nausikaä Martens: “Ik heb de indruk dat vrouwen over het algemeen wel makkelijk de weg vinden, omdat abortus ondertussen op maatschappelijk vlak een bespreekbaar thema is geworden. Ik merk ook dat ze vaak worden doorverwezen door hun huisarts of gynaecoloog, wat een goede zaak is. Dat iedereen toegang moet hebben tot goede en veilige abortuszorg, daarover bestaat dus wel een algemene consensus. Waar we nog niet zijn, is dat een vrouw zelf zegt: ‘Ik heb een abortus ondergaan.’ Dat zit nog altijd in de taboesfeer.
Anne Verougstraete: “Wie nog onvoldoende de weg vindt, zijn mensen zonder papieren. Vaak heeft het te maken met de aanvraag tot terugbetaling door het OCMW, die het proces vertraagt, zelfs na een verzoek voor dringende medische hulp. Daar is dus nog zeker werk aan de winkel.”
Nausikaä Martens
“1 op de 5 vrouwen heeft tegen haar 50ste een abortus ondergaan.”
Begin dit jaar lanceerden jullie (VUB-Dilemma) en Luna vzw een campagne ‘Abortus, en dan?’ die pleit voor een nieuwe abortuswet, waarover gaat het precies?
Nausikaä Martens: “Eerst en vooral willen we de zwangerschapstermijn voor abortus aan de kaak stellen. Nu mag een zwangerschap enkel in de eerste 12 weken na bevruchting – 14 weken na de laatste maandstonden - worden afgebroken, terwijl dat in bv. Nederland tot de 22ste week toegestaan is. Ook willen we af van de betuttelende en vernederende wachttijd die verplicht is tussen een eerste consultatie en de effectieve behandeling. Wat men daarbij vergeet, is dat dat denkproces niet start bij die eerste consultatie, maar dat er meestal al heel goed nagedacht is voor die stap naar een abortuscentrum wordt gezet.
Anne Verougstraete: “Concreet vragen de experten (Verougstraete werkte mee aan hun rapport, red.) een uitbreiding van die zwangerschapstermijn voor abortus tot minimum 18 weken na de bevruchting én een afschaffing – in de wet althans - van de wachttijd. Laat het aan de vrouw en hulpverlener zelf over om te beslissen hoeveel tijd de vrouw in kwestie nodig heeft om een goede beslissing te nemen. Voor een sterilisatie is er bijvoorbeeld geen verplichte wachttijd, die gebeurt in overleg. Vrouwen zullen heus geen abortus laten uitvoeren als ze er nog niet klaar voor zijn.”
Uit welke hoek komt de tegenstand vooral, anno 2024?
Nausikaä Martens: “Die komt zoals vanouds vooral uit de katholieke hoek. Ook in de rechts-conservatieve hoek zit veel tegenstand. Die tegenstand gaat niet zozeer over de wachttijd, denk ik, maar wel over de uitbreiding van de termijn. Er heerst ergens een idee-fixe dat een abortus ná 12 weken, moreel-ethisch niet meer verantwoord is. “
Anne Verougstraete: “Het probleem is dat die vrouwen, ongeveer 500 per jaar, tóch een abortus zullen laten uitvoeren, maar op eigen kosten uitwijken naar Nederland, omdat de regels er minder streng zijn. Voor een aantal zeer kwetsbare vrouwen is de ingreep daar te duur, waardoor ze ongewenst zwanger blijven. Waar ben je dan mee bezig? Dat is niet oké. België moet zijn eigen psycho-sociale problemen oplossen en ze niet doorschuiven naar Nederland.”
Tot slot, waar hopen jullie op korte termijn op?
Nausikaä Martens: “Dat onze aanbevelingen snel wet mogen worden. Maar ook dat de mythe rond abortus verdwijnt. Uiteindelijk is abortus geen uitzondering: 1 op de 5 vrouwen krijgt er in haar leven mee te maken.”
Anne Verougstraete: “Dat abortus genormaliseerd wordt, deel uitmaakt van de gezondheidswet en ook op die manier beoordeeld, behandeld en vergoed wordt. En het klopt: neem tien vrouwen van 50 die samen een pateke eten, dan zijn er twee van hen die een zwangerschap hebben onderbroken. Alleen: iedereen zwijgt daar tot nog toe over.”
* VUB-Dilemma is een ondersteunende dienst op Vrije Universiteit Brussel die gespecialiseerd is in de begeleiding van personen met vragen over ongewenste zwangerschap.
Bio
Dr. Anne Verougstraete is gynaecoloog, opgeleid aan de VUB. Ze is een van de pioniers onder Belgische abortusartsen, was diensthoofd van VUB-Dilemma en werkt er sinds haar pensioen nog 1 dag per week. Is lid van de FIAPAC (de International Federation of Abortion and Contraception Professionals) en de European Society of Contraception and Reproductive Health.
Nausikaä Martens is sinds 2018 coördinator van VUB-Dilemma en voorzitter van FIAPAC.