Andrej SACHAROV (°1921 - 1989)
Beroep: Kernfysicus en activist
Nationaliteit: Rus
Waarom een eredoctoraat?
Andrej Sacharov betekende veel voor de vrijheid binnen de Sovjet-Unie en op groter maatschappelijk niveau. Daarom ontving hij in 1985 een eredoctoraat van de VUB.
Oost, West, vrijheid best
In 1985 ontving vrijheidsstrijder en wetenschapper Andrej Sacharov een eredoctoraat van de VUB. De keuze om hem te lauweren werd onder meer bepaald door wat er zich op maatschappelijk en politiek niveau afspeelde in zijn actiefste jaren. De Koude Oorlog was een constante dreiging in Europa, die jaren, tussen 1960 en 1989. De VUB toonde een sterke betrokkenheid met de wetenschappers die te weinig vrijheid kregen of wantoestanden durfden aanklagen. Zo ook Sacharov, een humanitaire held en voorvechter van vrije meningsuiting. Een kritische geest met democratische wortel: een verpersoonlijking van de kernwaarden de VUB.
Het waren gewaagde woorden, die weerklonken in een communistische samenleving waar regering en politie met argusogen waakten over ieders mening. Maar Andrej Sacharov ging - en zweeg niet - voor zijn idealen. Vrijheid van spreken, betekent luisteren naar de eigen geest en die van anderen. Diepgaande gedachten en ideeën groeien alleen op en uit (de) grond van intellectuele ongebondenheid. Debat is het platform waar meningen elkaar ontmoeten en – liefst, ongeacht (on)gelijkheid - kunnen omarmen.
"Intellectual freedom is the only guarantee of a scientific democratic approach."
Over zijn carrière
De bom
Uitvinder van de RDS-37, de eerste waterstofbom die werd ontwikkeld door de Sovjet-Unie.
Humanitair
Hij stond wacht voor gesloten gerechtszalen en schreef uit naam van gevangen.
Oost, West, Vrijheid best
In plaats van de Soviet Unie te verlaten, ging Sacharov de strijd aan met één van de gevaarlijkste autoritaire systemen die de wereld ooit gezien heeft.
1975: De Nobelprijs voor de vrede
1985: De Elliot Cressan Medaille
1989: Verkozen tot parlementslid van het Russische parlement
Humanitaire wetenschapper
21 mei 1921. Andrej Sacharov wordt geboren in Moskou. Hij groeit op in een prominent gezin; zijn vader is docent, zijn moeder is achterkleindochter van een belangrijke militaire commandant, zijn grootvader oefent het beroep van advocaat uit. Het is die laatste, die onder meer pleitte voor de afschaffing van de doodstraf, die Andrej later zou beïnvloeden.
Sacharov blijkt een knappe kop. Hij gaat studeren aan de universiteit, waar hij later ook zijn doctoraat behaalt. De Tweede Wereldoorlog is voorbij en hij begint onderzoek te doen naar kosmische straling. Het is 1948 als hij deelneemt aan het Sovjet-atoombomproject.
1950: Andrej Sacharov speelt een sleutelrol in de ontwikkeling van de eerste Sovjet-waterstofbom. Zijn ontwerp staat in Rusland bekend als Sacharovs derde idee. Ook al zijn de resultaten initieel wat teleurstellend, het ontwerp blijkt meer dan de moeite waard om op voort te bouwen. Zijn RDS-37 wordt voor het eerst getest in 1955.
We zijn aanbeland in 1965 en Sacharov keert terug naar de deeltjesfysica en fysische kosmologie. Hij verricht er baanbrekend onderzoek. Toch maakt hij zich sinds het einde van de jaren ’50 zorgen over de morele en politieke implicaties van zijn werk. Hij is politiek actief in de jaren ’60. Daarin uit hij zich tegen de verspreiding van kernwapens en dringt hij aan op het beëindigen van de atmosferische testen.
1964: De Academie voor Wetenschappen, waar hij lid van is, nomineert wetenschapper Nikolai Nuzhdi voor een volledig lidmaatschap. Sacharov spreekt er zich publiekelijk tegen uit en stelt hem verantwoordelijk voor laster, ontslag en zelfs dood van vele echte wetenschappers. De man wordt niet verkozen, maar Sacharov krijgt wel de KGB (geheime dienst van de Sovjet-Unie) op zijn nek: partijleider Chroesjtsjov beveelt om compromitterend materiaal over Sacharov te verzamelen.
1967: In de kwestie van ballistische raketafweer – een belangrijk punt in de betrekkingen tussen de VS en de Sovjet-Unie – schrijft Sacharov een geheime brief aan de Sovjetleiders. Hij vraagt hen om de Amerikanen op hun woord te geloven. Hij wil hiermee de kans op een nucleaire oorlog verkleinen. Sacharov vraagt toestemming om zijn woorden in de krant te publiceren, maar de regering negeert zowel zijn schrijven als zijn vraag.
In 1968 verspreidt Sacharov zijn essay over de dreiging van de antiballistische raketafweer. Zijn essay geraakt ook tot buiten de landsgrenzen. Sacharov mag geen militair-gerelateerd onderzoek meer uitvoeren.
Andrej Sacharov neemt de rol op zich van erkend en openlijk dissident in Moskou. Hij houdt de wacht aan gesloten gerechtszalen, schrijft uit naam van gevangenen en publiceert essays over de nood aan democratisering. In 1970 richt hij samen met twee anderen het Comité voor de rechten van de Mens in de USSR op. De organisatie sluit zich aan bij meerdere internationale mensenrechtenorganisaties. Sacharov ontmoet Westerse correspondenten en onderhoudt banden met het Amerikaans Congres. Hij is een doorn in het oog van de leiders van de Sovjet-Unie.
Hij omschrijft zijn land als een van totalitaire onderdrukking van afwijkende meningen, een autoritaire machtsstructuur, zonder publieke controle bij belangrijke binnen- en/of buitenlandse beslissingen, een samenleving die haar burgers niet informeert en afsluit voor de buitenwereld, zonder vrijheid van reizen of de uitwisseling van informatie.
Toch beschouwt Sacharov zichzelf niet als een of andere profeet; hij noemt zichzelf gewoon een man met een ongewoon lot. Als hij in 1975 de Nobelprijs voor de Vrede ontvangt, mag hij de Sovjet-Unie niet verlaten om die in ontvangst te nemen. Het is zijn vrouw die zijn toespraak voorleest tijdens de ceremonie in Oslo. Sacharov schrijft in de speech dat hij zijn prijs deelt met de politieke en gewetensgevangenen in de USSR.
22 januari 1980 wordt Sacharov verbannen naar Gorky, omdat hij eerder openbaar protesteerde tegen de Sovjetinterventie in Afghanistan. De komende zes jaar staat hij onder toezicht van de politie. Huiszoekingen en overvallen zijn van de orde. En dat terwijl de American Humanist Association hem uitroept tot Humanist van het Jaar...
In de jaren die volgen gaat Sacharov twee keer in hongerstaking en belandt hij maanden in isolatie. We schrijven 1985 als het Europees Parlement de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken in het leven roept. Een jaar later krijgt Sacharov telefoon van Gorbatchev: hij en zijn (inmiddels ook verbannen) vrouw, mogen terugkeren naar Moskou.
1989. Andrej Sacharov wordt verkozen in het nieuwe parlement en leidt de democratische oppositie. Als hij op 14 december een dutje gaat doen om een belangrijke toespraak voor het congres te kunnen voorbereiden, wordt een hartritmestoornis hem fataal.
Op meerdere plekken in de wereld zijn gebouwen, monumenten, musea of straten naar hem genoemd. Hij schreef boeken, artikels en gaf interviews. Andrej Sacharov was een memorabel man.
Wat is een eredoctoraat?
Sinds 1978 reikt de VUB elk jaar eredoctoraten uit aan persoonlijkheden met de meest diverse achtergronden die zich op een opmerkelijke manier hebben ingezet voor hun vakgebied en voor de maatschappij. Vanaf dit plechtige moment van erkenning dragen zij de eretitel van Doctor Honoris Causa van de VUB.