Onderzoekster Hanne Bakelants over Compassionate Week

Op 13 november start de Compassionate Week van de VUB. Tijdens deze week worden er tal van lezingen, workshops en activiteiten georganiseerd om ernstige ziekte, dood, verlies en mantelzorg bespreekbaar te maken binnen onze VUB-gemeenschap. Tot op de dag van vandaag blijven deze topics helaas taboe, zowel op de werkvloer als binnen een onderwijscontext. Deze week willen we dus naast het bespreekbaar maken van deze onderwerpen, ook actie ondernemen over hoe we als universiteit de nodige zorg en zingeving kunnen voorzien in tijden van ernstige ziekte en verlies. over hoe we met z'n allen kunnen bijdragen aan een culturele omslag waarbij medeleven en verbinding centraal staan voor de relatie met onszelf, onze gemeenschap en onze wereld. 

Een interview met Hanne Bakelants, doctoraatsonderzoeker bij het Expertisecentrum COCO en verbonden aan de onderzoeksgroep ‘Zorg rond het Levenseinde’ en het ‘Society and Ageing Research Lab (SARLab)’. 

Dag Hanne, kan je wat meer vertellen over het expertisecentrum? Waar staat COCO voor?

In 2019 richtte de VUB het Expertisecentrum Compassionate Communities, kortweg COCO, op. COCO telt acht onderzoeksgroepen en kwam er onder invloed van de Australische professor Allan Kellehear. Deze professor strijdt al jaren om openlijk over rouw en verlies te spreken en ontwikkelde het Compassionate Communities-model. Het doel van COCO is om een meer compassionate samenleving te creëren, waarin gemeenschappen de capaciteit en kennis hebben om zorg en ondersteuning te verlenen aan hun leden in tijden van ernstige ziekte, dood, sterven en verlies.

Hoe kunnen we als de VUB onze waarde van ‘Meelevende (Compassionate) Universiteit’ verankeren en evolueren tot een Compassionate Community?

Om een Compassionate Universiteit te worden, zette de VUB al enkele stappen. Zo werd het Monument van Troost onthuld in 2019, en werd de stem van de VUB-gemeenschap gehoord bij het bespreken van mogelijke acties, die later werden geformaliseerd in een intentieverklaring. Sindsdien is er een werkgroep die maandelijks samenkomt om sensibiliserende acties uit te werken. Deze groep is verantwoordelijk voor de organisatie van het jaarlijkse ‘Moment van Troost’. Er zijn ook tal van symbolische acties geweest, zoals de ‘lege stoel’ tijdens de academische opening met Caroline Pauwels. Daarnaast zorgde de werkgroep voor een aanpassing in het bedrijfskostenreglement zodat het sturen van een attentie naar een collega die langdurig ziek is vergemakkelijkt werd. Vanuit COCO worden verschillende seminaries georganiseerd en er werd ook een factsheet opgesteld voor het omgaan met rouw op de werkvloer en als student.

Verder is het belangrijk om te kijken hoe deze thema’s geïntegreerd kunnen worden binnen bestaande programma’s en initiatieven. Zo bekijkt Compassionate Universiteit onder meer hoe we deze onderwerpen aan bod kunnen laten komen tijdens de gatekeeper training voor faculteiten, diensten en studentenverenigingen. We merken dat deze thema’s vaak vergeten worden en de integratie ervan niet automatisch gebeurt. Er wordt ook nagegaan hoe er een meer gepaste regelgeving kan komen voor studenten die tijdens de examens met verlies te maken krijgen. Uit interviews blijkt dat velen geen uitstel vragen, omdat ze het proces als te complex ervaren en daardoor gewoon hun examens meedoen. Met alle gevolgen van dien. Ook voor personeelsleden ijvert Compassionate Universiteit voor een flexibeler beleid. Hierbij streeft men niet per se naar een langere afwezigheid bij een overlijden, maar eerder naar een flexibele toepassing ervan. Want de grootste misvatting over rouw is dat je bepaalde stadia moet doorlopen en daarna weer verder kunt zoals daarvoor.

Voor jouw doctoraatsonderzoek bestudeer jij welke processen en mechanismen kunnen bijdragen tot de ontwikkeling van succesvolle Compassionate Communities. Dragen initiatieven zoals de Compassionate Week bij aan een beter begrip en bewustzijn rond troost en medeleven?

Absoluut. De Compassionate Week gaat over het normaliseren en bespreekbaar maken van ernstige ziekte, de dood, rouw, en verlies binnen onze universiteit. Deze week biedt een platform waar mensen de kans krijgen om te praten over deze onderwerpen en in interactie te gaan met collega’s en studenten. Het zijn onderwerpen die vaak onbesproken blijven. Zeker binnen een academische context waar de nadruk ligt op prestatie. Uit gesprekken met personeelsleden blijkt dan ook dat bij terugkeer naar de werkvloer, het verlies vaak wordt ervaren als een ‘grote olifant’ in de kamer. De dood wordt letterlijk doodgezwegen. Daardoor krijgen mensen het gevoel dat hun rouw er niet mag zijn. Ook studenten gaven aan dat medestudenten vaak niet weten hoe ermee om te gaan. Initiatieven als de Compassionate Week dragen bij aan een groter begrip en bewustzijn van de nood aan medeleven en troost tijdens deze uitdagende periodes. De activiteiten zijn divers, gaande van een troostwandeling, seminaries met rouwexperts, tot een compassionate café, en een avond vol troostliteratuur in Pilar. Met deze initiatieven willen we ook tonen “je bent niet alleen”.

Tot slot, hoe geef jij zelf invulling aan troost en medeleven?

Doorheen mijn doctoraat heb ik geleerd dat je geen angst moet hebben om iets verkeerds te doen of te zeggen. Vroeger eindigde ik sneller een gesprek met “laat maar weten als ik iets kan doen” of met het goedbedoelde, maar weinig behulpzame, “sterkte”. Nu begrijp ik dat mensen in rouw niet altijd de energie hebben om zelf weer contact op te nemen, alles kost honderd keer zoveel moeite. Daarom is het beter om concreet te vragen, “Is het goed als ik jou morgen om 9 uur bel?” Daarnaast zeggen woorden als “sterkte” of “gecondoleerd” heel weinig. Als ik niet weet wat zeggen of het moeilijk heb, geef ik dat ook gewoon aan. Zo erken je het verdriet wel. En daar gaat het over, de olifant in de kamer benoemen en openlijk aandacht geven aan wat er speelt. Rouwen duurt ook langer dan mensen waarvan het leven gewoon doorgaat, doorhebben. Ik probeer eraan te denken dat elk jaar de verjaardag of de dagen rond de sterfdag, moeilijk zijn. Ik noteer deze dagen in mijn agenda en stuur mijn naasten dan een berichtje. Het zijn deze kleine gebaren die volgens mij een groot verschil kunnen maken.

Bekijk het programma het uitgebreid en hartverwarmend programma van Compassionate Week hier.