“Als burger of kunstenaar wordt het steeds moeilijker om met de overheid een kritisch gesprek te voeren”

Op vrijdag 20 september verzamelt de VUB in het Koninklijk Circus voor het Feest van de Vrije Geest. We openen het nieuwe academiejaar en vieren de waarden waar we als universiteit vierkant achter blijven staan: kritisch denken, vrijheid van meningsuiting, recht op zelfbeschikking, solidariteit en verbondenheid. Op het programma een indrukwekkende line-up van gastsprekers die in een korte toespraak of performance vertellen wat die Vrije Geest voor hen betekent. Eén van hen is leerkracht en dichter Ruth Lasters. Die nam ontslag als stadsdichter van Antwerpen toen het stadsbestuur het kritisch gedicht ‘Losgeld’ weigerde. Ruth schreef dat gedicht samen met haar leerlingen, als een aanklacht tegen het stigmatiseren van leerlingen in technische en praktische opleidingen. 

Een vrije geest, wat betekent dat voor jou?

“Een vrije geest is iemand die zijn eigen gedachten bepaalt, geen enkel dogma aanvaardt en openstaat voor de verschillen tussen mensen. Maar ook iemand die inziet hoe wreed het waanbeeld van de meritocratie is. Je kent dat kinderlijke idee: winnaars zijn knokkers die het ondanks alles gemaakt hebben, verliezers luieriken die het zichzelf aandoen. Elke 1 september opnieuw zie ik in mijn klassen hoe oneerlijk het verdeeld is: sommige leerlingen krijgen alles mee, andere hebben alles tegen. Wie daar blind voor is, is een opportunistische geest die geknecht is door het kapitalisme.”

Moeten we alles kunnen zeggen, of zijn er grenzen aan de vrijheid?

“Het vrije woord is heilig, maar mag uitzonderlijk ingeperkt worden door wetten. Als het ontkennen van een genocide de kans op de herhaling van zo’n gruwel vergroot, is een wet die dat verbiedt een goede zaak. Je hoort soms zeggen dat we die negationisten maar tot inkeer moeten brengen met ijzersterke argumenten. Dan denk ik: tegen die tijd zijn er misschien doden gevallen.”

 “Een beetje zelfcensuur is nodig om gezond te blijven”

 Is het al gebeurd dat je door zelfcensuur of druk van buitenaf bepaalde dingen niet durfde te uiten?

“O ja. Ik heb sterke opinies en erger me wild aan het patriarchaat en alle mogelijke vormen van onderdrukking. Als ik dat allemaal ongecontroleerd in de media zou ventileren, dan was mijn leven één lange polemiek. Zoveel energie heb ik niet. Een beetje zelfcensuur is nodig om gezond te blijven. Ik zal mijn meningen wel naar buiten brengen, maar in mijn eigen tijd en op mijn eigen manier.” 

Staat de vrijheid van meningsuiting onder druk? Wat is volgens jou de grootste bedreiging?

“De grootste bedreiging is de tendens om politiek te voeren boven de hoofden van de mensen, in plaats van met en voor hen. Als burger of kunstenaar wordt het steeds moeilijker om met de overheid een kritisch gesprek te voeren. Ik vind dat het einde van de vrijheid, toch ons meest kostbare goed. Dat gebrek aan communicatie heeft me nog het meest geërgerd toen ons gedicht ‘Losgeld’ geweigerd werd. Ik heb verschillende keren om een gesprek met de verantwoordelijke schepen gevraagd, maar dat weigerde ze. Zo flauw. Het is toch interessant om daar een robbertje over uit te vechten, van mens tot mens? Ik vond de weigering van het gedicht ook zeer beledigend voor de leerlingen van het beroepsonderwijs, die het gedicht samen met mij geschreven hebben, en bij uitbreiding voor alle vakmannen en -vrouwen.”