"De schaduw van deportatie hangt over elke stap die ze zetten in de stad"

Veiligheid gaat vaak hand in hand met het gevoel ergens thuis te horen, welkom te zijn. Maar wat als je geen verblijfsrecht hebt en dus nergens officieel mag zijn? Hoe ervaar je dan de ruimte om je heen, en welke plekken voelen nog veilig aan? Dit vormt de kern van het onderzoek van VUB-onderzoeker Floris Liekens, uitgevoerd binnen het interdisciplinaire programma “Cities and Newcomers” in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In samenwerking met de Brusselse gemeenschapsorganisatie ‘La Voix des Sans-Papiers’, die opkomt voor de rechten en het welzijn van mensen zonder wettig verblijf, onderzoekt hij hoe deze groep de stad ervaart en welke impact dit heeft op hun dagelijkse leven.

Het onderzoek vertrekt vanuit de vaststelling dat angst een allesbepalende rol speelt in het leven van mensen zonder wettig verblijf. Deze angst beïnvloedt niet alleen hun mobiliteit, maar ook hun interactie met de stedelijke omgeving. De constante dreiging van deportatie en migratiecontroles dwingt hen tot strategische keuzes: ze vermijden bepaalde plekken, kiezen specifieke routes en beperken hun aanwezigheid in de publieke ruimte. “Voor velen wordt de stad gereduceerd tot een handvol vertrouwde plekken: de buurtwinkel of de markt waar ze hun eten kopen, de plek waar ze wonen en that’s it”, aldus Liekens. Ze blijven vaak liever binnen en komen enkel buiten als het echt moet. Voor wie al langere tijd zonder papieren in Brussel verblijft, kan er een zekere gewenning ontstaan aan het onveiligheidsgevoel. Zoals Liekens het verwoordt: “Ze hebben de brug van angst als het ware overgestoken, maar de angst verdwijnt nooit helemaal.”

De stem van de gemeenschap

Een bijzonder aspect van dit onderzoek is de participatieve aanpak, waar Liekens veel waarde aan hecht. De ervaringen van de deelnemers staan centraal en zij worden actief betrokken bij de vormgeving van het onderzoek. Vanaf de opstart werkt Liekens nauw samen met ‘La Voix des Sans-Papiers'. De inzichten en prioriteiten van deze gemeenschap vormen de basis voor de richting van het onderzoek. “Het voelde verkeerd om een onderzoek over deze doelgroep te doen zonder hen zelf actief te betrekken,” zegt Liekens.

Ruimte als levend element: de interactie tussen criminologie en geografie

Een ander bijzonder en vernieuwend aspect van Liekens’ onderzoek is de manier waarop criminologie en geografie samenkomen. Als criminoloog integreert hij het concept van ruimte, zoals dat in de sociale geografie wordt benaderd, in de criminologie.

Ruimte is niet enkel een verzameling objecten; het is ook een emotionele plek waar we ons mee verbinden. “Denk aan een kamp in het bos dat je vroeger bouwde. Strikt materieel genomen is het kamp een verzameling van takken en bladeren. Maar in interactie met een groep spelende kinderen wordt het plots een ruimte waarin de wildste verhalen worden verzonnen. Voor die kinderen is het kamp belangrijk, terwijl het voor anderen niet meer dan een gestapelde hoop verdord hout is.” We schrijven een betekenis toe aan plaatsen en we verbinden ons met ze. En op die manier creëren we (sociale) ruimtes.