Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden zo’n 1.500 Belgische verzetsmensen geëxecuteerd. Ze verschenen voor een vuurpeloton, kwamen op het leven door ophanging of werden met een guillotine onthoofd. Bij veruit de meesten gebeurde dit op Belgisch grondgebied, zoals op de Nationale Schietbaan van Schaarbeek of in het Fort van Breendonk, maar er waren ook heel wat executies in Duitsland. 

Aan de vooravond van hun executie mochten de meesten een of meerdere afscheidsbrieven schrijven. Die vormen dus letterlijk het laatste teken van leven dat de verzetsmensen aan hun geliefden konden geven.

Historicus Dany Neudt: ‘De afscheidsbrieven van geëxecuteerde verzetsmensen zijn unieke en aangrijpende persoonlijke getuigenissen uit een van de meest bewogen periodes van onze geschiedenis. We doen een beroep op het ruime publiek om ze samen met hen in te zamelen, te onderzoeken en te ontsluiten’. 

Leerstoelhouder en VUB-professor hedendaagse geschiedenis Nel de Mûelenaere: ‘Burgerwetenschap staat centraal. We willen we de nabestaanden en andere geïnteresseerden zo veel mogelijk bij onze werkzaamheden betrekken. Ze kunnen als vrijwilliger niet alleen helpen bij het opsporen van de afscheidsbrieven, maar onder onze begeleiding ook in de archieven duiken. Van veel afscheidsbrieven is elk spoor momenteel bijster. Op heel wat zolders of in privé-archieven van nabestaanden moeten dus nog brieven te vinden zijn.” 

“We beschikken momenteel al over een aanzienlijk corpus van afscheidsbrieven in zeer uiteenlopende vormen, die vooral door het oorlogsdocumentatie- en archiefcentrum Cegesoma verzameld werden. Ons ultieme doel is om van zoveel mogelijk afscheidsbrieven het origineel op het spoor te komen.” vervolgt Nel de Mûelenaere.

Peter Van Heirseele, bekend als kunstenaar en striptekenaar Herr Seele, is een van de ambassadeurs van het erfgoedproject. Zijn grootvader Theophiel Pannecoucke (40) was actief in de verzetsgroep Geheim Leger en werd op 15 juni 1944 in de Duitse gevangenis Wolfenbüttel met de guillotine onthoofd. In zijn afscheidsbrief schrijft hij: ‘Teergeliefde dochter Odette en vader moeder en broeders en schoonzusters en schoonbroer. Met deze kom ik mijn laatste brief te schijven. Het leven is voor mij om 7 uur ten einde, deze avond. Spijtig dat ik moet sterven na 2 jaar afzien, maar God wil het zo. Doe veel groeten aan René en aan mijn werkmakkers.’

De ingezamelde afscheidsbrieven worden gedigitaliseerd, getranscribeerd, geanalyseerd, vertaald (in Nederland, Frans en Engels) en voor het ruime publiek ontsloten. Dany Neudt: ‘In de loop van 2026 zal het erfgoedproject ‘Laatste woorden’ uitmonden in een interactieve website, een publicatie en een rondreizende tentoonstelling. Men zal als het ware in het leven van de verzetsmensen kunnen duiken. 

Meer info:

Het project Laatste Woorden is een project van Helden van het verzet in samenwerking met de VUB-leerstoel 'Sporen van het verzet'. Het komt tot stand met de gewaardeerde steun van een sterk partnerschap. 

Het project 'Laatste Woorden' ontvangt een subsidie via het Cultuurerfgoeddecreet van de Vlaamse overheid.

Website: www.laatstewoorden.be

Contact: 

Dany Neudt, oprichter vzw Helden van het verzet, dany@heldenvanhetverzet.be

Nel de Mûelenaere, leerstoelhouder Sporen van het verzet, nel.de.muelenaere@vub.be

tel.nrs. beschikbaar bij de redactie