Voor rector Jan Danckaert zijn de VUB-alumni cruciaal om de band tussen de universiteit en de samenleving te verstevigen. “Wie anders kunnen daar beter voor zorgen dan onze afgestudeerden?” De VUB-alumni blijken ook nog eens gegeerd te zijn op de arbeidsmarkt omdat ze zich sneller dan anderen uit de slag kunnen trekken. “Die grote zelfstandigheid is typisch VUB. We leiden ze op tot kritische denkers.” Over alumni, carrières en het DNA van de VUB: een gesprek met de rector van de Vrije Universiteit Brussel.
Jan Danckaert heeft zijn koffer al klaar staan in z’n kantoor. De dag na ons gesprek gaat hij richting Zuid-Afrika. De rector neemt deel aan de staatsmissie, geleid door de koning. Verre reizen vormen geen probleem meer. Jan Danckaert onderging midden januari een spoedoperatie aan het hart. Hij is al een maand terug aan het werk. “Het gaat elke week beter, maar er blijft nog een traject af te leggen tot de zomer. Twee tot drie keer per week doe ik cardiorevalidatie in het UZ Brussel en dat helpt echt. Ook voldoende bewegen is belangrijk, daarom probeer ik veel te wandelen.” Op het nieuwjaarsevenement voor het VUB-personeel had hij zijn persoonlijke ambitieuze voornemen voor 2023 bekendgemaakt: enkele kilo’s kwijtraken. Door de operatie en de herstelperiode is dat alvast gelukt. “Ik ben vier tot vijf kilo vermagerd. Ook dat loopt dus goed. Ik doe mijn best om gezond te eten en er een gezonde levensstijl op na te houden.”
Inspirerende figuren
Als universiteit blijven we onze alumni en hun carrières aandachtig volgen. Maar hoe is de carrière van Jan Danckaert verlopen? Ging alles volgens plan of was het toeval de bepalende factor? “Wat bij mij altijd een cruciale rol heeft gespeeld, zijn inspirerende persoonlijkheden. Toen ik nog fysica studeerde aan de Universiteit Antwerpen ben ik in contact gekomen met een VUB-professor die in Antwerpen een vak over moderne optica gaf. En die lessen waren ontzettend inspirerend. Het was Roger Van Geen, die ook nog rector van de VUB is geweest. Toen ik vernam dat er aan de VUB een vacature in mijn vakgebied was, heb ik hem aangesproken. Hij moedigde me meteen aan om me kandidaat te stellen, en kijk, zo ben ik op de VUB terecht gekomen. Dankzij Roger Van Geen.
"Ik heb me laten leiden en inspireren door markante persoonlijkheden, onder wie twee vrouwen."
De tweede inspirerende figuur met wie ik kennis maakte, was Irina Veretennicoff. Ze was samen met Roger van Geen de begeleider van mijn docotraat, maar in de praktijk nam vooral Irina die rol op zich. Ze heeft me echt als lesgever en als onderzoeker in de toegepaste natuurkunde gevormd, met domeinen als elektromagnetisme, optica, lasers en fotonica. Dus het is dankzij twee inspirerende persoonlijkheden dat ik academicus ben geworden en gebleven. Een derde markante persoonlijkheid heeft me bij het beleid betrokken. Dat was Caroline Pauwels, die me in 2016 vroeg om vicerector Onderwijs te worden. Zonder haar was dat niet gebeurd. Waren dat dan allemaal toevalligheden? Ik heb dat niet zo aangevoeld. Het was misschien niet gepland, maar ik heb me laten leiden en inspireren door markante persoonlijkheden, onder wie twee vrouwen. Dat laatste is niet altijd vanzelfsprekend geweest in de academische wereld.”
Nergens spijt van
Academici die terugblikken, hebben soms spijt. Bijvoorbeeld omdat ze de sprong naar het buitenland niet hebben gewaagd. “Ik ben hier gebleven, maar heb daar absoluut geen spijt van. Ik heb twee periodes in het buitenland gewerkt, eerst in Frankrijk in Grenoble, net na mijn doctoraat, en dan een tweede periode in Spanje. Die ervaringen hebben me mee gevormd, want door afstand te nemen van onze plaatselijke gewoontes kan je alles in een breder perspectief zien. Grenoble is een wetenschappelijk-technologische pool in Frankrijk met een grote concentratie aan interessante laboratoria. Voor mijn domein, de fysica van complexe systemen, is ook het IFISC in Spanje toonaangevend. Ik heb daar veel inspirerende wetenschappers ontmoet, van wie sommigen vrienden zijn gebleven.”De rector heeft in Spanje ook zijn vrouw leren kennen. “Ook niet onbelangrijk”, lacht hij. De rector benadrukt dat hij heel tevreden is met hoe zijn carrière is gelopen. “Eens ik een keuze heb gemaakt, dan ga ik daar voluit voor, zonder steeds achterom te kijken en te mopperen van ‘had ik maar...’ Dat ligt niet in mijn natuur.”
“Wat ik telkens weer opvang, is dat VUB-afgestudeerden veel sneller onafhankelijk kunnen werken."
VUB’ers zijn gegeerd
De VUB pakt graag uit met de waarden die ze aan haar studenten wil meegeven. Maar kun je VUB’ers herkennen in het professionele leven? De rector maakt zich sterk van wel. “Wat ik telkens weer opvang, is dat VUB-afgestudeerden veel sneller onafhankelijk kunnen werken. Het kritisch denken leidt tot een mate van zelfstandigheid en professionalisme die ze buiten de academische wereld heel erg appreciëren. En dan verwijs ik graag naar de grote pijlers van onze onderwijsvisie: we bereiden onze studenten uiteraard voor op een professionele loopbaan, maar we vragen ook dat ze zich engageren voor een meer duurzame en humanistische wereld. We huldigen in ons onderwijs het kritisch denken en het principe van vrij onderzoek, en ten slotte willen we dat onze studenten wereldburgers worden. Waar kan je dat trouwens beter dan in een stad als Brussel en op onze campus met 25 procent internationale studenten? Dat allemaal samen zorgt voor zelfstandig werkende professionals die door het werkveld buiten de VUB op veel waardering kunnen rekenen.”
Diep in ons DNA
Maar omarmen andere universiteiten dan ook niet het kritisch denken? Volgens Jan Danckaert zit het kritisch denken dieper dan bij andere instellingen in het DNA van de VUB. Als bij de oprichting in 1834, toen nog als ULB, wilde men onderzoek verrichten en onderwijs verschaffen vrij van de dogma’s van kerk en staat. “Het zit niet alleen diep in ons DNA, maar we werken er nog altijd actief aan, bijvoorbeeld met ons mobiliserend project ‘De Wereld Heeft Je Nodig’, waarbij we acties opzetten rond de vijf P’s van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de VN: People, Planet, Prosperity, Peace & Partnerships. We hadden daar een zesde P aan gekoppeld, die van Poincaré – en dus van het kritisch denken - , maar nu verwijst de zesde P naar Caroline Pauwels die een eigentijdse en unieke voorvechter was van de vrije gedachte.”
Pauwels Academy of Critical Thinking
Op maandag 20 maart is de Caroline Pauwels Academy of Critical Thinking gelanceerd voor een volle zaal in Flagey. Op het programma stond een bevlogen lezing van filosofe en fellow van de VUB Alicja Gescinska over het vergeten ideaal van humanitas. Een inspirerende boodschap over universele verbondenheid en individuele verantwoordelijkheid. “De Caroline Päuwels Academy of Critical Thinking staat zowel voor grote lezingen voor een groot publiek als voor kleinere initiatieven die het kritisch denken aanmoedigen. En waar al onze alumni welkom zijn.”
"Wie kan ons een betere band met de samenleving bezorgen dan onze alumni?"
Band met samenleving
Voor Jan Danckaert is het contact met VUB-alumni heel belangrijk.“We willen voortdurend gevoed worden door wat in de samenleving leeft, en wie kan ons een betere band met de samenleving bezorgen dan onze alumni? Ook onze fellows natuurlijk, maar daar zitten behoorlijk wat alumni bij. Onze afgestudeerden vormen op een natuurlijke wijze een band tussen de universiteit en de samenleving. Niet alleen door hun professionele activiteiten, maar – dat hoop ik toch - ook door het engagement dat ze opnemen. Ik weet dat velen zich inzetten in allerlei organisaties. Daar kunnen mooie synergieën en samenwerkingen met de universiteit uit ontstaan.”
Premier
Sommige alumni lopen meer in de kijker dan andere. Zoals premier Alexander De Croo en Vlaams minister-president Jan Jambon. “Daar zijn we uiteraard trots op. Er zijn ook nog partijvoorzitters en ministers die fiere alumni en/of oud-medewerkers van de VUB zijn. Het is goed voor onze reputatie. Mensen die aan de VUB opgeleid zijn, maken niet alleen mooie carrières, maar ze nemen door hun publieke functies ook een engagement op voor een betere wereld.” Rector Jan Danckaert rekent op onze alumni om in tijden van extreme polarisatie de wetenschap uit te dragen. “Het is zo dat wetenschap en wetenschappelijke kennis voortdurend evolueren, maar het is op elk moment de beste kennis die we hebben. We konden dat zien tijdens de covidpandemie. De inzichten evolueerden, maar op elk moment kon je beleidsbeslissingen het best baseren op de wetenschappelijke kennis van het moment. Wetenschap stelt zich altijd bloot aan kritiek, wordt geverifieerd of gefalsifieerd. En leidt dan weer tot nieuwe inzichten. De falsificatie bij beroemde experimenten in de fysica heeft bijvoorbeeld geleid tot een aardverschuiving en de geboorte van de kwantumfysica en de relativiteitstheorie. Vanuit het kritisch denken en vanuit het vrij onderzoek is het belangrijk dat onze alumni vaandeldragers zijn van de wetenschap als de best aanwezige kennis die we op dit moment hebben en waar we best ons handelen op richten.”
Optimistisch
“Ik ben van nature optimistisch, maar ik besef ook dat we in een onstabiele wereld leven, terwijl de kennis die we over de wereld hebben nog nooit zo groot is geweest en altijd blijft groeien. Wat zorgen baart is de geopolitieke instabiliteit, met een conflict binnen Europa én een risico op escalatie. We moeten werken aan onze relatie met de planeet en de natuur en we zullen anders met onze grondstoffen moeten omgaan. En er blijft die grote ongelijkheid op wereldschaal die leidt tot migratiestromen en die leiden op hun beurt dan weer tot politieke spanningen bij ons. De wereld bevindt zich duidelijk op een kantelpunt. Maar aan de andere kant: door naar de dramaserie 1985 over de grimmige jaren 80 en de aanslagen van de Bende van Nijvel te kijken, besef je dat polarisatie en destabilisatie van de politieke structuren van binnenuit er ook toen waren. En het is daarna toch goed gekomen. Dus ik blijf optimistisch, maar we zullen ons wel moeten engageren. En ook de waarden van onze democratie beschermen. Een democratie is broos. Het is essentieel dat net de jonge generaties voor de fundamentele rechten en vrijheden opkomen.”
Aanpassen aan veranderingen
Intussen is er ook de wereld in het klein die aandacht vraagt: de VUB en haar campussen. Eerder deze maand vond een strategische denkoefening plaats. “We moeten onze interne werking, onze structuren en onze governance aanpassen, zowel aan de steeds verdergaande digitalisering als aan de toegenomen diversiteit. En laat dat geen verhaal zijn van verengelsing. Internationale studenten – een kwart van het totaal - moeten uiteraard vlot hun weg kunnen vinden en even goed bediend worden als andere studenten. Maar tegelijk zetten we het belang van het Nederlands extra in de verf bij studenten die een andere thuistaal hebben. Het is een en-en-verhaal. Dat geldt ook voor de masters in de ingenieursopleidingen, waar zoveel om te doen is geweest. Je moet aan een Vlaamse universiteit alle masters in het Nederlands kunnen volgen, maar volgens de rectoren – en ik sluit me daar bij aan – moet dat niet per se aan elke universiteit kunnen. We moeten hier een compromis met minister Weyts bereiken. Maar ik benadruk ook hier dat de ingenieursstudenten hun bachelor grotendeels in het Nederlands volgen. Als ze dan aansluitend voor een master in het Engels kiezen – vele Nederlandstalige studenten doen dat – dan beantwoorden ze perfect aan de meertalige ingenieursprofielen die vandaag nodig zijn. En als we tegelijk met de Engelstalige masters buitenlands talent kunnen aantrekken, dan helpt dat beslist om de vele vacatures ingevuld te krijgen.”