Karel Cuypers

Karel Cuypers werd geboren te Antwerpen 26 mei 1902 in de volkse Seefhoekwijk van Antwerpen. Zijn ouders lieten hem school lopen in het stedelijk onderwijs. En daar werd reeds vanaf de lagere school zijn interesse voor sterrenkunde gewekt door een aantal onderwijzers met een groot vrijzinnig engagement.

Dit stadsonderwijs gaf duidelijk richting aan zijn leven: Karel Cuypers ontwikkeld zich tot vooraanstaand humanist, pedagoog en astrofysicus.

In 1921 keerde Karel Cuypers dus als leerkracht terug naar het stedelijk onderwijs, dat hem zo gevormd had. Hij zou zich in zijn verdere leven steeds als een ‘onderwijzer’ blijven bestempelen; ook al nam hij steeds grotere pedagogische rol op door vanaf 1928 toekomstige leerkrachten te gaan opleiden in de Stedelijke Normaalschool.

Hij had grote aanleg voor wiskunde en exacte wetenschappen en onderwees daarom naast de zuivere wiskunde ook aardrijkskunde, wiskundige aardrijkskunde en economie. Karel Cuypers stond ook bekend om de grote aandacht die hij besteedde aan de grondslagen van de wetenschappelijke methode en -bewijsvoering binnen zijn cursussen. Het waren dingen die hij vele malen hoger inschatte dan het schools verwerven van feitelijke kennis.

Het hoeft dus niet te verbazen dat die houding hem hij bij zijn leerlingen de reputatie van een filosoof opleverde en hem aanvuurde om in 1935 in Gent het universitaire diploma van licentiaat in de wiskunde te behalen om 3 jaar later al te promoveren tot Doctor in de Sterrenkunde bij Professor Henri Louis Verlinden, kenner van de relativiteitstheorie en quantummechanica.

Al die tijd was Karel Cuypers zijn lessen blijven geven op de Normaalschool van Antwerpen. Ook onder de bezetting bleef hij op post en raakte hij vanuit een antifascistische opstelling geruisloos maar sterk betrokken bij het Leraarsverbond Officieel Middelbaar Onderwijs. Dat ontwikkelde zich tot een tak van het Onafhankelijksfront die rekruteerde in de vrijzinnige middens van het stedelijk- en Rijksonderwijs, waar hij toe behoorde. Daaraan kan niet getwijfeld omdat hij ook sinds 1938 lid was geworden van de de vrijmetselaarsloge Marnix van Sint-Aldegonde, vernoemd naar de 16eeuwse ‘held’ van de Geuzen. Die toetreding had meer diepgang gegeven aan zijn atheïstische levensvisie ,die voortkwam uit zijn wetenschappelijke zoektocht tussen de sterren .

LOMO was geen gewapende maar een burgerlijke weerstandsbeweging die zich vooral inzette om de middelbare scholieren te onttrekken aan de verplichte arbeidsdienst en er over waakte dat de leerlingenlijsten uit Duitse handen bleven.

Cuypers is nooit verdacht geworden of gevat. Hij heeft zijn verzet in stilte kunnen doorzetten tot aan de bevrijding op 8 mei 1944. En ook aan zijn humanistische levensvisie bleef hij verder bouwen. Zo werd hij de eerst voorzitter van het

Humanistische Verbond in Vlaanderen in 1952 en stichtte hij als atheïstische humanist in 1956 een nieuwe loge te Antwerpen: De Geuzen, die manifest de religieuze dwang van de Engelse Vrijmetselarij afwees.

Erkenning kreeg Karel Cuypers niet alleen met het statuut van weerstander. Hij kreeg in 1947 ook de leiding over een nieuw atheneum te Hoboken, waar vandaag zelfs een straat naar hem is genoemd. Als sterrenkundige werd hij in 1962 aan de ULB aangesteld als professor in zijn domein.

Het vrijzinnig ontmoetingscentrum in de Lange Leemstraat te Antwerpen, waar zeer lang de zetel van het HV gevestigd was evenals het archief- en studiecentrum van deze organisatie werden naar hem vernoemd, na zijn dood in 1986.

Dat laatste centrum werd in 2012 uiteindelijk door een partnerschap met het archief van de VUB omgevormd tot CAVA, het centrum voor academische en vrijzinnige archieven en ondergebracht op de campus te Etterbeek.